اخبار محرمانه - همشهری / «عدالت محیطزیست و نقش مدیریتشهری در تهران» عنوان یادداشت روز در روزنامه همشهری به قلم شادی مالکی است که میتوانید آن را در ادامه بخوانید:
تهران سالهاست با مسئله آلودگی هوا دستوپنجه نرم میکند؛ مسئلهای که نهتنها یک بحران زیستمحیطی بلکه یک چالش اجتماعی و عدالتمحور نیز به شمار میرود. عدالت محیطزیست بر این اصل استوار است که همه شهروندان، فارغ از محل سکونت یا وضعیت اقتصادی، باید بهطور برابر از هوای پاک و محیطی سالم بهرهمند شوند. با این حال، دادههای علمی و مطالعات دانشگاهی نشان میدهد که توزیع آلودگی در تهران بهطور نابرابر میان مناطق مختلف شهر صورت میگیرد و این نابرابری پیامدهای مستقیم بر سلامت عمومی، کیفیت زندگی و فرصتهای اجتماعی شهروندان دارد.
ایستگاههای پایش کیفیت هوا طی سالهای اخیر نشان دادهاند که مناطق جنوبی و مرکزی تهران بیشترین میزان مواجهه با آلایندهها را دارند. این مناطق معمولا دارای تراکم جمعیتی بالا، بافتهای فرسوده و کمبود فضای سبز هستند. در مقابل، مناطق شمالی شهر با وجود مصرف بالای انرژی و تراکم خودروهای شخصی، کمتر در معرض آلودگی مستقیم قرار میگیرند. این وضعیت مصداقی روشن از بیعدالتی محیطی است؛ زیرا گروههای کمبرخوردار نهتنها سهم کمتری در تولید آلودگی دارند بلکه بیشترین میزان مواجهه با آن را نیز تجربه میکنند. آلودگی هوا در تهران عمدتا ناشی از منابع متحرک مانند خودروها و موتورسیکلتها، منابع ثابت مانند صنایع و نیروگاهها و همچنین مصرف سوختهای فسیلی در بخش خانگی است. آلایندههای اصلی شامل ذرات معلق (PM2.5 و PM10)، دیاکسید نیتروژن، مونواکسید کربن و ترکیبات آلی فرار هستند. دادههای مکانی نشان میدهد که غلظت این آلایندهها در مناطق جنوبی و مرکزی شهر بهطور قابلتوجهی بالاتر از مناطق شمالی است. این تفاوت نهتنها ناشی از تراکم جمعیت و فعالیتهای اقتصادی بلکه ناشی از کمبود زیرساختهای محیطی مانند فضای سبز و سیستمهای تهویه طبیعی است.
پیامدهای بهداشتی این نابرابری محیطی بسیار گسترده است. قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا با افزایش بیماریهای قلبی-عروقی، بیماریهای تنفسی، سرطان ریه و کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن ارتباط مستقیم دارد. مطالعات اپیدمیولوژیک در تهران نشان دادهاند که نرخ بستریشدن در بیمارستانها بهدلیل بیماریهای تنفسی در مناطق جنوبی شهر بهطور قابلتوجهی بالاتر از مناطق شمالی است. علاوه بر این، کاهش امید به زندگی در این مناطق بهعنوان یکی از شاخصهای عدالت اجتماعی مطرح شده است. هزینههای درمانی ناشی از بیماریهای مرتبط با آلودگی هوا نیز فشار مضاعفی بر خانوادههای کمبرخوردار وارد و چرخه فقر را تشدید میکند.با وجود این چالشها، مدیریت شهری تهران در سالهای اخیر رویکردی علمی و راهبردی برای کاهش نابرابریهای محیطی اتخاذ کرده است. توسعه فضای سبز در مناطق مرکزی و جنوبی یکی از اقدامات مهم بوده که به بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کرده است.
این اقدام نشاندهنده توجه مدیریت شهری به عدالت محیطی است و نگاه کنونی نیز بر گسترش بیشتر این روند متمرکز است. افزایش سرانه فضای سبز در مناطق کمبرخوردار نهتنها به کاهش آلودگی کمک میکند بلکه به ارتقای کیفیت زندگی و کاهش نابرابری اجتماعی نیز منجر میشود. علاوه بر این، مدیریت جدید شهری نگاه ویژهای به حملونقل پاک دارد. ورود تاکسیهای برقی و اتوبوسهای برقی به ناوگان حملونقل عمومی ازجمله سیاستهای جدید است که آیندهای را ترسیم میکند که در آن خودروهای فرسوده و دودزا از سطح شهر حذف شده و تنها ناوگانهای برقی و پاک در تهران فعالیت کنند. برقیسازی ناوگان حملونقل عمومی که خودروهای پرپیمایش در شهر محسوب میشوند و جایگزینی خودروهای برقی به جای ناوگان فرسوده و دودزا علاوه بر تشویق شهروندان به استفاده از ناوگان حملونقل عمومی به جای خودروهای شخصی و کمسرنشین میتواند منجر به ترویج استفاده از خودروهای پاک در کلانشهرها شود؛ سیاستی که بسیاری از کلانشهرهای بزرگ دنیا در مواجهه با آلودگی هوا اتخاذ کردهاند. این رویکرد میتواند به کاهش چشمگیر آلایندهها منجر شود و گامی اساسی در جهت تحقق عدالت محیطی باشد. امروزه در کلانشهر تهران که وضعیت کیفیت هوا دغدغه جدی متخصصان شهری است، شهرداری با بهرهگیری از فناوریهای نوین مانند سیستمهای پایش هوشمند کیفیت هوا و مدلسازی مکانی، به شناسایی دقیقتر مناطق آسیبپذیر و طراحی سیاستهای هدفمند کمک میکند. مدیریت هوشمند ترافیک و استفاده از دادههای بزرگ برای تحلیل وضعیت آلودگی از دیگر اقدامات مثبتی است که امکان برنامهریزی علمیتر و کارآمدتر را فراهم میکند. این اقدامات نشان میدهد که مدیریت شهری تهران به عدالت محیطی نگاه راهبردی دارد. توسعه فضای سبز و حملونقل پاک نهتنها به کاهش آلودگی کمک میکند بلکه به کاهش نابرابری اجتماعی نیز منجر میشود. خانوادههایی که کمتر در معرض آلودگی قرار میگیرند، هزینههای درمانی کمتری خواهند داشت و فرصت بیشتری برای سرمایهگذاری در آموزش، مسکن و سایر نیازهای اساسی خواهند یافت. تحقق عدالت محیطزیست در تهران نیازمند ادامه همین رویکرد علمی و جامع است. با گسترش سیاستهای مدیریت شهری در زمینه حملونقل برقی، توسعه فضای سبز، مدیریت هوشمند ترافیک و مشارکت شهروندان در تصمیمگیریهای محیطی میتوان امیدوار بود که تهران به شهری تبدیل شود که همه شهروندانش بهطور برابر از هوای پاک و محیطی سالم بهرهمند شوند. تجربه تهران همچنین میتواند بهعنوان نمونهای از چالشها و راهکارهای عدالت محیطی در کلانشهرهای جهان مورد مطالعه قرار گیرد و به توسعه نظریههای جهانی در این حوزه کمک کند.
بازار ![]()