بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
آیا جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا برای تبادل زندانیان دو کشور آماده می‌شوند؟ اتفاقی که یک بار پس از حصول توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 وقت در سال 2015 (دی‌ماه 1394) انجام شد و حالا بسیاری تکرار آن در آینده‌ای نزدیک را نشانه احیای برجام و کاهش تنش میان تهران و واشنگتن می‌دانند. اخبار مربوط به احتمال تبادل زندانی میان ایران و امریکا با انتشار خبری در المیادین به نقل از منابع آگاه آغاز و بلافاصله به سوژه پرسش از سخنگوهای وزارت خارجه ایران و امریکا و دیگر مقام‌های مسوول تبدیل شد. جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته از هر فرصتی برای طرح مساله انسان‌دوستانه آزادی زندانیان ایرانی در امریکا که به جرم واهی دور زدن تحریم‌های ایران محکوم شده‌اند استفاده کرده است. با این وجود دولت دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین امریکا به دنبال اتخاذ سیاست فشار حداکثری علیه ایران ترجیح داد با طرح مسائل حاشیه‌ای مانع از آزادی زندانیان ایرانی در امریکا شود. دولت جو بایدن از ابتدای آغاز به کار برای انجام تبادل زندانی میان تهران و واشنگتن اعلام آمادگی کرد و به نظر می‌رسد که در این زمینه از سیاست رایزنی‌های پشت پرده استفاده کرد تا مسیر را به دور از هیاهو ایمن‌سازی هم کرده باشد. محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران نیز تاکنون چندین بار گفته که ایران علاقه‌مند مبادله تمامی زندانیان دوتابعیتی است. در حالی که مذاکرات برای احیای برجام در وین از اواسط فروردین‌ماه سال جاری آغاز شده، انتشار خبر مربوط به احتمال تبادل زندانی میان ایران و امریکا نگاه‌ها را به سمت جنس رایزنی‌ها در پایتخت اتریش چرخانده است.
هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و امریکا هر دو در سه نشست برگزارشده در وین حضور داشتند اما هیچ دیدار مستقیمی میان دو هیات برگزار نشده و سایر کشورها نقش واسط و پیام‌آور را در این میان ایفا کرده‌اند. از سوی دیگر وزارت خارجه در رایزنی‌هایی از این جنس صرفا نقش تسهیل‌گر را بازی می‌کند و عمده مسوولیت بر عهده نهادهای امنیتی و اطلاعاتی است؛ لذا پربیراه نیست که مقام‌های متفاوت ایران و البته روسیه در چند روز گذشته این نکته را یادآوری کرده‌اند که مسیر تلاش‌ها برای احیای برجام در وین با مسیر تلاش‌ها برای اقدام انسان‌دوستانه تبادل زندانیان میان دو کشور متفاوت و در بهترین حالت موازی اما نه الزاما منطبق است. از سوی دیگر همزمان با خبر مربوط به رایزنی‌هایی برای مبادله زندانیان میان ایران و امریکا، زمزمه‌هایی درباره پرداخت بدهی 40 ساله بریتانیا به ایران و آزادی نازنین زاغری زندانی ایرانی - انگلیسی منتشر شد که البته منابع آگاه ایرانی می‌گویند میان این پرونده و رایزنی‌ها برای تبادل زندانی میان ایران و امریکا ارتباط مستقیمی وجود ندارد و دو پرونده دو مسیر متفاوت را طی کرده‌اند. در حالی که مقام‌های ایرانی و امریکایی در سه روز گذشته یا با احتیاط از این پرونده سخن گفته‌اند یا اخبار رسانه‌ای را تکذیب کرده‌اند، تحرکات و تحولات میدانی نشان از فضای دیگری دارد. به عنوان نمونه چند منبع خبری در 24 ساعت گذشته ادعا کردند که دو ایرانی- امریکایی به محلی در زندان اوین منتقل شدند که قبلا زندانیان در آستانه تبادل به آن فرستاده شده‌اند. روزنامه گاردین چاپ لندن به نقل از منابع خود در تهران می‌گوید که دو ایرانی-امریکایی زندانی در این بازداشتگاه به محلی در آن منتقل شده‌اند که پیش از این زندانیانی که با ایالات متحده امریکا تبادل شدند در آن نگهداری شده بودند. براساس گزارش گاردین این دو شهروند ایرانی- امریکایی که محل نگهداری‌شان تغییر کرده سیامک نمازی و مراد طاهباز هستند. گاردین در بخش‌هایی از این گزارش می‌نویسد: سیامک نمازی از قدیمی‌ترین زندانیان ایرانی- امریکایی در ایران است که به اتهام همکاری با ایالات متحده به ده سال زندان محکوم شده است. پدر وی محمدباقر نمازی نیز مدتی است که بیرون زندان تحت نظر است اما اجازه خروج از ایران ندارد. مراد طاهباز دیگر زندانی ایرانی- امریکایی در ایران از بنیانگذاران بنیاد میراث حیات وحش پارسی است که از چند سال پیش به اتهام جاسوسی محاکمه شده و در زندان هستند. 
تکذیب‌های محافظه‌کارانه
در میانه این تحولات، «میخاییل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در واکنش به توییتی درباره اظهارنظری از «ریچارد گلدبرگ» مقام سابق شورای امنیت ملی امریکا و از اعضای اندیشکده ضد ایرانی موسوم به «دفاع از دموکراسی‌ها» که برجام را با مساله آزادی زندانیان امریکایی از ایران مرتبط کرده بود، این موضوع را رد کرد. او در این توییت نوشت: «(مساله) زندانیان امریکایی یا ایرانی بخشی از گفت‌وگوهای وین نیست.» به گزارش خبرگزاری فارس، پیش‌تر «جنیفر ساکی» سخنگوی کاخ سفید هم در نشست خبری شامگاه سه‌شنبه گفته بود که مذاکرات برای آزادی زندانیان از ایران از گفت‌وگوهای هسته‌ای جدا است. ساکی در پاسخ به سوال یک خبرنگار درباره این موضوع گفت: «رایزنی‌ها برای بازگرداندن امریکایی‌های بازداشت‌شده در ایران به وطن مساله‌ای است که در بالاترین سطوح مطرح می‌شوند. این گفت‌وگوها، اغلب غیرمستقیم هستند و ما کانال‌های ارتباطی خودمان را داریم. گزارش‌های منتشرشده در آخر هفته مبنی بر حصول توافقاتی جهت مبادله زندانیان درست نیست. من گفتم که ما همیشه این مساله را مطرح می‌کنیم اما هنوز توافقی برای آزادسازی این شهروندان امریکایی حاصل نشده است.»
پیش از این اظهارنظر اولیانوف و جنیفر ساکی، وزرای خارجه امریکا و بریتانیا در کنفرانس خبری مشترک در لندن از مقامات ایران خواسته بودند که اتباع آنها را هرچه زودتر آزاد کند. این کنفرانس خبری پیش از آغاز کنفرانس وزرای خارجه گروه هفت برگزار شد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا در پاسخ به سوالی درباره دستیابی به توافق با مقامات ایران مبنی بر تبادل زندانیان این خبر را مردود دانست و خواستار آزادی شهروندان امریکایی از زندان‌های ایران شد. آنتونی بلینکن در این باره گفت: در مورد آزادی شهروندان در بندمان در ایران اولا بگویم؛ این مساله‌ای است که ما بر آن در هر فرصتی اصرار داریم. من هیچ اولویتی بالاتر از اینکه شهروندان امریکایی زندانی به خانه‌شان، ایالات متحده برگردانم، ندارم. حالا در هر کشوری که هستند. اما گزارش‌هایی که از تهران رسیده دقیق نیست. امریکا و بریتانیا از نزدیک در این مساله در حال رایزنی هستند. دامنیک راب وزیر خارجه دولت بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا نیز در این کنفرانس خبری حصول توافق با مقامات ایران در مورد آزادی نازنین زاغری رتکلیف در ازای پرداخت بدهی فروش تحویل داده نشده تانک به ایران را رد کرد. راب گفت: درباره وضعیت نازنین باید بگویم که ما ماه‌هاست که با پشتکار در تلاشیم آزادی او را محقق کنیم. باید بار دیگر بگویم که این وظیفه ایران است که بدون هیچگونه پیش‌شرطی افرادی را که بنا به دیدگاه ما غیرقانونی زندانی کرده است آزاد کند. متاسفانه باید بگویم که خبرها تاکنون در مورد آزادی قریب‌الوقوع او دقیق نیستند. برخی منابع اروپایی ادعا می‌کنند که در حال حاضر 12 شهروند اروپایی که بیشتر آنها شهروندان دوتابعیتی هستند در ایران در زندان به سر می‌برند. علاوه بر نازنین زاغری و انوشه آشوری شهروندان ایرانی- بریتانیایی، در حال حاضر افرادی چون مراد طاهباز، عماد شرقی، سیامک نمازی و پدرش باقر نمازی، شهروندان ایرانی- امریکایی، احمدرضا جلالی پژوهشگر ایرانی- سوئدی، مسعود مصاحب شهروند اتریشی‌- آلمانی و کامران قادری شهروند ایرانی‌-اتریشی از جمله این زندانیان هستند.پیش از این «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت خارجه نیز در پاسخ به سوالی درباره خبر منتشر شده مبنی بر تبادل زندانیان بین ایران و امریکا گفت: «موضوع زندانیان یک موضوع انسانی بوده و هست و همواره در دستور کار جمهوری اسلامی ایران بوده و جدا از تمامی گفت‌وگوها و مسیرهای دیگری که در حوزه برجام یا موضوعات مرتبط بوده این موضوع پیگیری شده است. همیشه طرح‌ها و ایده‌هایی مطرح بوده و همچنان در دست پیگیری است. این گزارش‌ها از منابع آگاه تایید نمی‌شود، همان‌طوری که قبلا هم گفته شد.»به گزارش «اعتماد»، در جریان اجرای توافق هسته‌ای (برجام) در دی‌ماه 1394، ایران و امریکا دست به مبادله چند زندانی دوتابعیتی ایرانی و امریکایی در ایران با چند ایرانی بازداشت شده در ایالات متحده زدند. همزمان با این تبادل، امریکا نزدیک به 1 میلیارد و 800 میلیون دلار پول نقد به ایران داد که مربوط به حل‌وفصل یک اختلاف مالی مربوط به خریدهای نظامی شاه بود. به دلیل تحریم‌های مالی این پول به صورت نقد توسط یک هواپیما به ایران فرستاده شد. چندماه پس از این تبادل، محمود علوی وزیر اطلاعات ایران اعلام کرد که افرادی از این وزارتخانه با مجوز مقام معظم رهبری، با ایالات متحده برای مبادله زندانیان مذاکره کرده بودند. در حالی که در آن زمان بسیاری از رسانه‌ها و البته جمهوری‌خواهان مخالف برجام، دولت وقت به ریاست‌جمهوری باراک اوباما را متهم به پرداخت رشوه به ایران برای آزادی زندانیان کردند، سخنگوی وقت وزارت خارجه امریکا اعلام کرد که مذاکرات برای بازگرداندن پول ایران جدا از مذاکرات مربوط به مبادله زندانیان انجام شد اما پرداخت پول به ایران به عنوان اهرم فشاری تا زمان آزادی زندانیان عقب افتاد.
تحول جدید در پرونده دیپلمات ایرانی
روز گذشته خبرگزاری رویترز به نقل از وکیل بلژیکی «اسدالله اسدی» دیپلمات بازداشت شده ایرانی در این کشور گزارش داد اسدی قصد ندارد برای تجدیدنظر در حکمش درخواست دهد زیرا صلاحیت قضایی بلژیک را قبول ندارد. رویترز در ادامه به نقل از این وکیل مدعی شده در نتیجه، اسدی دوره محکومیت خود را سپری خواهد کرد. طبق این گزارش، «دیمیتری دی بکو» وکیل وی در جمع خبرنگاران در شهر «آنتورپ» بلژیک گفت: برای من کار در این نقطه تمام است. موکل من صلاحیت دادرسی بلژیک را برای قضاوت (پرونده خود) به رسمیت نمی‌شناسد. وی تاکید کرد اسدی به عنوان رایزن سوم سفارت ایران در وین مصونیت قضایی داشته است. رویترز در ادامه مدعی شده که دادستان‌ها تبادل زندانی‌های غربی را در ازای آزادی وی رد کرده‌اند. طبق این گزارش، یکی از نماینده‌های دادستانی در همین خصوص گفت دولت بلژیک درباره تبادل زندانی گفت‌وگو نخواهد کرد. اواخر سال گذشته دادگاهی در بلژیک اسدی دیپلمات جمهوری اسلامی ایران را به اتهام آنچه «تلاش برای بمب‌گذاری» در نشست گروهک تروریستی منافقین در پاریس خوانده شده، به تحمل بیست سال حبس محکوم کرد.پس از انتشار این خبر، سفارت جمهوری اسلامی ایران در بلژیک در بیانیه‌ای درباره حکم دادگاه بلژیک علیه دیپلمات ایرانی بازداشت شده در این کشور بار دیگر اعلام کرد که مراتب اعتراض شدید خود نسبت به نقض کنوانسیون وین در خصوص روابط دیپلماتیک 1961 توسط آلمان و بلژیک را اعلام کرده و اقدامات این دو دولت را نقض آشکار حقوق بین‌الملل عرفی و رویه‌های دیپلماتیک می‌داند. در این بیانیه آمده است: سفارت جمهوری اسلامی ایران در بروکسل ضمن استناد به بیانیه مطبوعاتی مورخه 16 بهمن 1399 در خصوص حکم دادگاه آنتورپ در پرونده دیپلمات ایرانی، موقعیت را مغتنم شمرده و موارد ذیل را در خصوص تحولات جاری بیان می‌دارد: همان‌طورکه در بیانیه مطبوعاتی پیشین نیز اعلام شد جمهوری اسلامی ایران مراتب اعتراض شدید خود نسبت به نقض کنوانسیون وین در خصوص روابط دیپلماتیک (1961) توسط آلمان و بلژیک را اعلام کرده و اقدامات این دو دولت را نقض آشکار حقوق بین‌الملل عرفی و رویه‌های دیپلماتیک می‌داند. حکم دادگاه آنتورپ در 16 بهمن 1399 نشان داد نظام قضایی بلژیک توجهی به ماهیت الزام‌آور تعهدات مندرج در کنوانسیون وین ندارد. جمهوری اسلامی ایران با ارسال دو یادداشت رسمی به بلژیک و آلمان و با استناد به نقض مصونیت شخصی آقای اسدی به عنوان یک دیپلمات وفق کنوانسیون 1961 وین به‌طور رسمی صلاحیت دادگاه بلژیکی را مردود دانسته است. براساس مفاد دو یادداشت فوق الذکر، جمهوری اسلامی ایران حق خود را برای استفاده از تمامی سازوکارهای حقوقی از جمله پروتکل اختیاری کنوانسیون وین در خصوص حل و فصل اجباری اختلافات محفوظ می‌دارد.