بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - دیپلماسی ایرانی /متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
دنیل آر. دپتریس-نیوزویک/ توافق هسته ای ایران تا به امروز همچنان یکی از بحث برانگیزترین موضوعات سیاست خارجی در واشنگتن. دی. سی. باقی مانده؛ توافق امضا شده در سال 2015 میان 1+5 (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا، ایالات متحده، آلمان) و ایران موسوم به برجام یکی از توافقنامه های دیپلماتیکی است که باعث چنددستگی در دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده شده است. طرفداران آن همچنان استدلال می کنند که برجام توافقی بی عیب و نقص است که محدودیت های شدیدی در برنامه هسته ای ایران اعمال و از گزینه احتمال درگیری پرهزینه نظامی جلوگیری می کند. مخالفان آن هم معتقدند که این توافق در بهترین حالت یک تاکتیک تاخیر برای یک مشکل جدی و در بدترین حالت تسلیم در برابر یک نظام خطرناک بوده است.
درباره برجام اتفاق نظری وجود نخواهد داشت و افراد منطقی همیشه در مورد خوب، بد یا تا حد زیادی بی نتیجه بودن این توافق اختلاف نظر خواهند داشت. اما استراتژی اعمال فشار حداکثری علیه ایران توسط ایالات متحده داستان دیگری است. اگرچه برخی از تحلیلگران همچنان اصرار دارند که رویکرد شدیدالحن به دور از دیپلماسی می تواند مشکل ایران را مطابق خواسته ایالات متحده حل کند، شواهد چیز دیگری نشان می دهند.
دولت ترامپ به منظور وادار کردن ایران به بازگشت به میز مذاکره از برجام خارج شد و فهرست طولانی تحریم های اقتصادی را که بر اساس توافق لغو شده بود، مجددا به اجرا گذاشت. کاخ سفید همچنان در تلاش برای کشاندن تهران به مذاکرات جدید محدودیت های بیشتری را بر اقتصاد آن تحمیل کند؛ حدود 1500 مورد تحریم جدید علیه ایران اعمال شد، اما طرفداران استراتژی اعمال فشار حداکثری خیلی زود از موفقیت آن دم زدند. جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی، در اوت 2018 به سی.ان.ان با اشاره به تظاهرات در ایران گفت فکر می کند ترکیب مجدد تحریم ها تاثیر عمده ای داشتند.
نگاه صرف به شاخص های اقتصادی می گوید بولتون حق داشت. اقتصاد ایران پس از تحریم های جدید به شدت سقوط کرد. دولت ایران با بلوکه شدن پول های خود به ارزش ده ها میلیارد دلار در حساب های بانکی خارج از کشور مواجه شد؛ برای فروش نفت خام به مشتریان سنتی خود به دشواری افتاد و صادرات نفت خام ایران بین سال های 2017 و 2020 حدود 75 درصد کاهش یافت. به علاوه، نگرانی از قطع دسترسی به نظام مالی ایالات متحده شرکت های اروپایی مانند ایرباس و توتال را به متوقف کردن پروژه هایشان در ایران ترغیب کرد.
با این حال، اگرچه برای معماران استراتژی اعمال فشار حداکثری مشاهده خالی شدن کیف پول تهران طی چند ماه خوشایند بود، اما ورشکستگی اقتصادی هدف نهایی نبود. آنها فشارهای مالی را وسیله ای برای رسیدن به هدف- تحت فشار گذاشتن دولت ایران برای موافقت با یک مجموعه جدید از مذاکرات و تسلیم آن در برابر توافق قوی تر، دائمی و جامع تر از برجام- می دانستند. مایک پومپئو، وزیر خارجه وقت، پس از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته ای هدف ایالات متحده را با ارائه فهرستی از آرزوها بیان کرد که برخی موارد آن به معنای اصلاح کامل کل سیاست خارجی ایران بودند.
ایالات متحده به جای اینکه ایران را وادار به تسلیم کند، ترجیح داد با آنچه که حمله به حاکمیت و حیثیت ایران قلمداد می شد، پیش رود. و همانطور که واقع گرایان در آن زمان پیش بینی کردند، احتمال مقاومت ایران در برابر خواسته های دیکته شده ایالات متحده خیلی بیشتر از احتمال تسلیم شدن در برابر آنها بود. و ایرانی ها مقاومت کردند: ذخایر اورانیوم با غنای پایین ایران به طور تصاعدی افزایش یافت زیرا دانشمندان این کشور سانتریفیوژهای پیشرفته تری را نصب کردند؛ تهران مجددا غنی سازی اورانیوم تا 20 درصد را آغاز کرد و حتی این هفته تا غنی سازی 60 درصدی پیش رفته است؛ برنامه موشک های بالستیک و حمایت ایران از متحدان در خاورمیانه بدون هیچ تغییری همچنان ادامه دارد و نهاد نظامی ایران بیش از گذشته به استفاده از قدرت ارتش برای دفاع از منافع اصلی خود تمایل دارند. به طور خلاصه، آنچه که طرفداران استراتژی اعمال فشار حداکثری می خواستند به دست آورند، یعنی یک ایران رام شده- به هدفی دوردست تر تبدیل شد. وضعیت بین ایالات متحده و ایران که در حالت عادی خصمانه بود، خطرناک شد و دو کشور تا درگیری نظامی تمام عیار هم پیش رفتند.
اکنون، دولت بایدن سعی دارد پویایی پرتنش ناشی از کارزار اعمال فشار حداکثری را خنثی کند. دیپلمات های آمریکایی و ایرانی هفته گذشته در وین مذاکرات غیرمستقیم را آغاز کردند و گفت و گوها همچنان ادامه دارند. هر دو طرف همچنان به اهداف نهایی یکدیگر تردید دارند. دولت بایدن صداقت تهران را در ارائه امتیازات هسته ای زیر سوال برده و ایران همچنان به اینکه ایالات متحده به وعده خود مبنی بر لغو تحریم ها عمل می کند یا خیر، بسیار بی اعتماد است.
اما با وجود تردیدهای متقابل و پیچیدگی های دشوار حل و فصل منازعات، دیپلماسی همچنان بهترین راه برای ایالات متحده و ایران است. همین که مذاکرات در وین به خصومت علنی پایان دادند و فرصتی را برای شکستن چرخه تشدید تنش های 15 ماه گذشته فراهم آوردند، می توان گفت و گوها را یک موفقیت دانست. دیپلماسی البته کار بسیار دشواری است؛ اما نبود دیپلماسی مشکلات بیشتری ایجاد می کند. هر گزینه دیگری، از عملیات پنهانی و تحریم های اضافی گرفته تا حملات نیروهای نیابتی و درگیری مستقیم نظامی، دستورالعملی برای فاجعه است و باید به هر قیمتی از آن جلوگیری شود. مذاکرات در حال انجام در وین راهی برای رسیدن به آنجا هستند.