بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
قاسم محبعلی‌- مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت خارجه/ خبر مذاکره ایران و عربستان هنوز از سوی مقامات رسمی دو طرف تأیید نشده‌، اما شکل آن به‌گونه‌ای است که می‌تواند صحت داشته باشد. طبق گزارش روزنامه انگلیسی، طرف مذاکره عربستانی در عراق، رئیس اداره اطلاعات این کشور بوده و قاعدتا طرف ایرانی هم نباید مقامی از وزارت خارجه باشد. اینگونه پیداست که اگر مذاکراتی در جریان باشد، در سطح سازمان‌های اطلاعاتی 2کشور است.
ابتدا باید این نکته را مدنظر داشت که مذاکرات در این سطوح پیش‌تر هم بین ایران و عربستان وجود داشته است، اما مذاکرات هنگامی نتیجه‌بخش خواهد بود که در سطوح بالای سیاسی انجام شود. تجربه نیز نشان داده که رابطه ایران و عربستان تا زمانی که مقامات عالی با یکدیگر گفت‌وگو نکنند، چندان دچار تحول نمی‌شود. در چنین مذاکراتی معمولا تبادل‌نظر یا ارزیابی ابتدایی از نظرات طرفین انجام می‌شود و کمتر منتج به نتیجه خواهد شد؛ چراکه در ساختار حاکمیت عربستان تصمیم‌گیری در سطوح بالا اتفاق می‌افتد و در ایران نیز سیاست‌های خاورمیانه خارج از دولت و در سطوح بالاتری تعیین می‌شود.
در چنین شرایطی مهم‌ترین مسئله بین 2کشور از نگاه عربستان موضوع یمن است. البته مسائل بسیاری بین ایران و عربستان وجود دارد، اما اکنون حادترین و مهم‌ترین آن‌ مسئله یمن محسوب می‌شود. اتفاق مهمی هم که در جنگ یمن رخ داده، تغییر رویکرد دولت آمریکا نسبت به این موضوع پس از روی کار آمدن جو بایدن است. از این پس قرار نیست که آمریکا از عربستان حمایت لجستیکی داشته باشد و طبیعی است که عربستان همانطور که سیاست خود را در برابر قطر تغییر داد، علاقه‌مند باشد که مناسبات خود با ایران را هم دستخوش تغییراتی کند.
از سوی دیگر عراق نیز علاقه‌مند است که توازنی بین رابطه خود با ایران و عربستان ایجاد کند و خودش را از کانون منازعات 2کشور خارج کند. به این ترتیب، عراقی‌ها می‌خواهند هنگامی که در پی بهبود روابط با عربستان و دیگر کشورهای عربی هستند، مجادله ایران با این کشورها در عراق ادامه پیدا نکند. بنابراین تلاش عراق از گذشته در این مسیر بوده و در دولت آقای الکاظمی هم شدت پیدا کرده است.
البته باید توجه داشت که میانجی‌گری بین ایران و عربستان چندان معنا نخواهد داشت. عراق فقط می‌تواند شبیه وین یا عمان محل و اتاقی برای مذاکرات مهیا کند و منطقه بی‌طرف باشد. اما نمی‌تواند طرفین را برای رسیدن به نقطه‌ مشترک ترغیب و آنها را به هم نزدیک کند.
بنابراین عراق می‌تواند میزبان مذاکرات بین ایران و عربستان باشد اما میانجی به‌معنای دقیق کلمه نیست.
در میانه مذاکرات ایران و 1+4 اصل مذاکره بین ایران و عربستان پیامدهای بین‌المللی هم خواهد داشت؛ چراکه یکی از دستورکارهای آمریکا در حاشیه و ادامه برجام تحولات خاورمیانه و سیاست‌های منطقه‌ای ایران است. این موضوع جزو 4 مسئله‌ای است که آمریکایی‌ها تمایل دارند پس از برجام درباره آن با ایران گفت‌وگو کنند. از طرفی ایران و عربستان نمی‌خواهند طرف سومی مثل اسرائیل از منازعه میان آنها استفاده کند. آنها می‌خواهند بین ایران و عربستان تنش و درگیری ایجاد کنند و ماهی خود را از آب گل‌آلود شده بگیرند. به این ترتیب فکر می‌کنم طبیعتا باید سیاست ایران چنین باشد و عربستان نیز به‌تدریج با توجه به تغییراتی که در سیاست دولت آمریکا ایجاد شده، به این سمت پیش می‌رود. آنها در چنین شرایطی اگر به وضعیت بحرانی با ایران ادامه دهند، مجبور هستند امتیازهای زیادی به اسرائیل بدهند. درحالی‌که پیشینه عربستان به‌راحتی اجازه نمی‌دهد که از سیاست‌های گذشته درباره اسرائیل عدول و با اسرائیل رابطه برقرار کند.
با این همه، تا وقتی مذاکرات در سطوح امنیتی و غیررسمی است کاربرد ارزیابی خواهد داشت، اما وقتی مذاکرات به سطوح رسمی برسد و شخصیت‌های سیاسی در سطح وزیرخارجه و بالاتر مقابل یکدیگر بنشینند، می‌توان گفت که سیاست‌های 2 کشور تغییر کرده است. اما مذاکرات امنیتی حتی در زمان جنگ نیز ممکن است وجود داشته باشد و برای شناسایی و ارزیابی حریف به‌کار می‌رود. هرچند اعلام اینکه سیاست رسمی کشور مذاکره است، می‌تواند نشانه‌ای باشد که ایران علاوه بر مذاکره با اروپا و آمریکا، می‌تواند با عربستان هم وارد مذاکره شود.