بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
نصرت‌الله تاجیک/ من معتقدم که رفع آثار خروج دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده امریکا از برجام مهم‌ترین اقدامی است که دولت جدید امریکا می‌تواند برای ایجاد اعتماد در ایران انجام دهد. در حقیقت لغو تحریم‌های امریکا علیه تهران، بخشی از رفع آثار خروج ترامپ از برجام است، بخشی دیگر از این آثار مرتبط به خسارت‌هایی است که به اقتصاد و مردم ایران وارد شده است. در نتیجه بازگشت امریکا به برجام، بدون رفع آثار خروج ترامپ از این توافق نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه مضر هم هست. بعد از انقلاب بیش از 40 سال است که بر اساس تحریم‌های مختلف از جانب امریکا، مردم ایران آسیب‌های فراوانی دیده‌اند، اما آنچه در دوران اخیر، به ویژه بعد از اقدام نابخردانه ترامپ برای خروج از برجام، اقتصاد ما که یکی از وزنه‌های اقتصاد منطقه است، آسیب‌های شدیدی دید؛ به ویژه اینکه تحریم‌های هوشمندی که در این دوران اعمال شد عملا مصرف‌کنندگان نهایی و شهروندان عادی را هدف می‌گرفت. در خیلی از موارد امریکایی‌ها «شاید» راست می‌گفتند که دارو قانونا جزو تحریم‌ها نیست، اما وقتی امکان جابه‌جایی پول خرید دارو در نظام مالی بین‌المللی وجود نداشت یا شرکت‌های تولیدکننده و توزیع‌کننده دارو از تعامل با ایران می‌ترسیدند، عملا دارو هم در چارچوب تحریم‌ها قرار گرفته ‌بود. ایران در این دوران ضررهای بسیاری دید، چه به لحاظ مالی و اقتصادی و چه به لحاظ انسانی و اجتماعی. در نتیجه جبران این ضررها، گام لازم، ضروری و مهمی برای بازسازی اعتماد در تهران است.
به اعتقاد من، همه مشکلات ما سیاست خارجی نیست و همه مشکلات سیاست خارجی ما برجام نیست. مشکلات کشور و مشکلاتی که مردم با آن مواجه هستند، بخشی به داخل برمی‌گردد. سوءمدیریت، مسائل سیاسی، اقتصاد سیاسی، وابستگی بیش ‌از حد به نفت، فساد، پوسیدگی نظام اداری کشور که به‌شدت از شرایط متحول جامعه امروز ایران عقب‌مانده است، مشکلاتی هستند که در داخل باید حل و فصل شود. از سوی دیگر بخشی از مشکلات هم به سیاست خارجی بازمی‌گردد که باز هم همه آن به برجام خلاصه نمی‌شود. آن بخش از مشکلات که به برجام بازمی‌گردد، در مجموع ایران هوشمندانه عمل کرده است. شاید یکی از بزرگ‌ترین انتقادهایی که در طول سال‌های گذشته به دولت یازدهم و دوازدهم وارد بود این بود که تمام تخم‌مرغ‌های خود را در سیاست خارجی و به‌طور اخص در برجام قرار داده‌بود. حالا اینکه این تصمیم برای تمرکز بر برجام با عزم و اراده دولت انجام شد یا اینکه پوست خربزه‌ای بود که زیر پای دولت قرار گرفت، مساله‌ای است که بررسی جداگانه‌ای می‌طلبد. در‌واقع در حوزه سیاست خارجی هم به حدی روی برجام تمرکز شد که ایران نه از مناسبات منطقه‌ای بهره‌ای برد نه از مناسبات دوجانبه با دیگر کشورها و سیاست خارجی کشور به برجام خلاصه شد.
به‌رغم این مشکل که دولت تمرکز نامتوازنی در سیاست خارجی داشت، واقعیت این است که دست‌کم در حوزه برجام، حکومت ایران در مجموع توانست نقش خوب و هوشیاری بازی کند. دو استراتژی بنیادین ایران در برجام، جواب داد. نخست اینکه ایران در طول دو سال و نیم از زمان خروج دونالد ترامپ از برجام، اجازه نداد که دولت امریکا علیه ایران یارگیری و اجماع‌سازی موثری انجام دهد. دولت دونالد ترامپ، در ماجرای خروج از برجام در انزوا باقی ماند و هم‌پیمانان امریکا حاضر به همراهی با او نشدند. استراتژی دوم این بود که به جامعه بین‌المللی فهماندیم که برجام تا زمانی برای ما قابل قبول است که برای کشور و مردم ما نافع باشد. با این دوبال استراتژیک خوب، توانستیم به این سمت حرکت کنیم که تا ژانویه 2021 خطر ترامپ را از سرمان بگذرانیم. نباید فراموش کنیم که ما سال گذشته تا مرز یک جنگ فراگیر با ایالات متحده رفتیم. چه در ماجرای سرنگونی پهپاد جاسوسی امریکا در آسمان ایران و چه در ماجرای ترور فرماندهان ایرانی و عراقی مبارزه با داعش، ایران اگر می‌خواست شدیدتر عکس‌العمل نشان بدهد، شاید دو کشور به یک جنگ هم می‌رسیدند. اما در مجموع حکومت ما خوب و هوشمندانه عمل کرد که دوران ترامپ را به‌رغم همه سختی‌ها و رنج‌هایی که برای مردم ایران داشت از سر گذراند.
الان ما ظرفیت‌های زیادی چه در سیاست خارجی و چه در داخل داریم. مسائل داخلی را باید کارشناسان این حوزه توضیح بدهند، اما من به عنوان یک کارشناس سیاست خارجی معتقدم که قدرت مانور زیادی داریم. یکی از مثال‌های اخیر قدرت مانور ایران در سیاست خارجی، مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی با عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» بود. در شرایطی که برخی از دوستان اصلاح‌طلب، به ویژه افرادی که نزدیک به دولت هستند، به‌شدت از این مصوبه ناراضی بودند، من معتقدم که این اقدام یکسره منفی نبود. چنین اقداماتی، اهرم‌هایی را در اختیار ما قرار می‌دهند که می‌توان با آن بازی کرد. تصادفا دولت هم از این اهرم استفاده کرده است، همین اقدام اخیر برای تفاهم با آژانس در سفر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران نشان داد که عزم ایران این است که سازه و ساختار برجام برپا بماند و هدف این است که همه طرف‌ها بتوانند از منافع این سازه و این ساختمان استفاده کنند.
ایران در زورآزمایی و توازن برجام به نقطه خوبی رسیده است. اینکه ایران هم مصوبه مجلس را اجرا می‌کند و هم تعهدات فراپادمانی را متوقف کرده و هم اجازه داده است که روابط با آژانس تلخ نشود، از نقاط قوت عملکرد ماست. ما در جریان اجرای برجام، 15 گزارش مثبت در مورد اجرای کامل تعهدات برجامی در آژانس داشتیم. این گزارش‌ها نشان داد که ایران به تعهدات خود پایبند است. این را جهانیان هم متوجه شده‌اند. به تازگی از فرمانده نیروی سنتکام امریکا نقل شده‌بود که ایران قصد دارد «یک بازیگر مطلوب» در منطقه باشد. این اظهارات اگر درست نقل شده‌باشد به این معناست که ایران توانسته با عملکرد خود، حتی دشمنانش را اقناع کند که نمی‌توانند منافع او را در منطقه نادیده بگیرند.
ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای متولد شده است و امروز نوبت آن است که دیگر کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی، این قدرت را به رسمیت بشناسند. آنچه باعث رویارویی و نقد ما به عملکرد امریکایی در سال‌های اخیر بود، این است که واشنگتن قصد ندارد قدرت منطقه‌ای ما را به رسمیت بشناسد و نمی‌خواهند ما به ازای آن را به ایران بدهند. رفتار امریکا دقیقا خلاف واقعیت میدانی در منطقه است، از برجام خارج می‌شود، قلدرمآبانه اجرای قطعنامه 2231 را متوقف می‌کند. (متاسفانه شورای امنیت هم به راحتی غمض عین می‌کند و واکنشی به عدم اجرای قطعنامه‌اش نشان نمی‌دهد، در حالی که اگر به جای امریکا یک کشور جهان سومی چنین اقدامی در نقض یک قطعنامه انجام داده‌بود، بیچاره‌اش می‌کردند.) 
من معتقدم که ما تا به امروز در مقابل فشارهای امریکا خوب بازی کرده‌ایم و در موقعیت خوبی ایستاده‌ایم. بر خلاف ادعای گروهی، امروز ایران گوشه رینگ گیر نیفتاده است، در جایگاهی است که می‌تواند با اهرم‌هایش به خوبی بازی کند. ایران در تفاهمی که با آژانس داشت، از یک سو مصوبه مجلس را به عنوان یک گام تقابلی برای کاهش تعهدات و توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی اجرا کرده است و از سوی دیگر این پیام را به جهانیان مخابره کرد که ایران خواهان به هم ریختن همه هنجارها نیست. ایران نشان داد که قصد دارد به عنوان یک عنصر مسوول و بازیگر شناخته‌ شود و حقش استیفا شود. این اقدام‌ها نشانه بازیگری عقلانی و هوشیارانه است.
من اعتقاد دارم که ما باید تلاش کنیم به دلیل ساختار دولت جو بایدن، از ظرفیت‌های موجود برای تعامل مستقیم استفاده کنیم. تکیه به اروپا اینکه استفاده از ظرفیت‌های کشورهای دیگر همچون قطر یا عمان، دیگر کارایی ندارد. پیام آوردن و پیام بردن یک بحث است، اما اینکه بخواهیم با یک قدرت برتر اقتصادی، سیاسی و نظامی در جهان سنگ‌های‌مان را وابکنیم و مسائل‌مان را حل کنیم، مبحث متفاوتی است. امروز این ظرفیت وجود دارد که به تعامل مستقیم فکر کنیم، چرا که از منظر امنیت ملی حل کردن مشکلات با امریکا برای ما منفعت دارد. من تصور می‌کنم که رویارویی‌ها و بگو مگو‌های ما با امریکا در حال رسیدن به آن چیزی است که در اقتصاد به آن «بازه نزولی» می‌گویند. در علم اقتصاد گفته می‌شود برای تولید سقف مشخصی سرمایه، نیروی انسانی و مواد اولیه نیاز است، اگر حجم این متغیرها به شکل چشمگیری افزایش پیدا کند، الزاما محصول افزایش پیدا نمی‌کند. به این وضعیت قانون بازه نزولی گفته‌ می‌شود. الان حجم رویارویی‌های امریکا و ایران هم در حال افزایش چشمگیر و بی‌نتیجه است. ما اگر قرار باشد در درازمدت این رویکرد را ادامه دهیم، حتی از رقبای منطقه‌ای‌مان هم عقب می‌افتیم.
متاسفانه بند ناف الگوی توسعه کشور به هر دلیلی به حل مسائل میان ایران و امریکا وصل شده است. در نتیجه لازم است در این دوره تلاش شود که هم مادامی که برجام برای ما نافع باشد، آن را سر پا نگه‌داریم و هم به دنبال این باشیم که مسائل‌مان را با امریکا حل و فصل کنیم.
در مورد جو بایدن، اندکی باید شکیبایی کرد. دولت بایدن اولویت‌های متعدد و متنوعی چه در مسائل داخلی و چه در سیاست خارجی دارد و حتی زمانی که به پرونده ایران می‌رسد، نباید انتظار داشته ‌باشیم که خیلی فوری بتواند مسائل را حل و فصل کند. این حق ما است که تا زمانی که احساس نکنیم آثار خروج ترامپ از برجام حل نشده است، نباید روی خوش نشان دهیم. به اعتقاد من در اجرای دعوت اروپا برای گفت‌وگو میان اعضای باقیمانده برجام و امریکا، اگر قرار باشد چنین نشستی رسمی باشد، ایران نباید تا زمان رفع کامل آثار خروج امریکا از برجام، از حضور در چنین گفت‌وگویی استقبال کند. اما اگر چنین نشستی قرار باشد به صورت غیررسمی باشد، ایران باید از فرصت استفاده کند تا خواسته‌ها و مطالبات بحق خودش را برای طرف مقابل مطرح کند.