چاپ

اخبار محرمانه - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
محمد حسین لطف‌الهی/ مذاکرات برای پایان دادن به جنگ طولانی‌مدتی که میان دولت مرکزی افغانستان و طالبان در جریان است به کندی پیش می‌رود و اقدامات خشونت‌بار طالبان تاثیر زیادی در طولانی شدن روند مذاکرات دارد. گروه طالبان و شاخه افغانستان داعش هر از چندگاهی اقدام به هدف قرار دادن نیروهای امنیتی و شهروندان افغانستانی می‌کنند و در این میان، گروه‌ها و شهروندان شیعه یکی از اصلی‌ترین اهداف این شبه‌نظامی‌ها هستند. در شرایطی که دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا بسیار مشتاق است که نیروهای امریکایی هرچه سریع‌تر از افغانستان خارج شوند، تداوم تنش و درگیری‌های خونبار در این کشور باعث شده است که ایالات متحده به روند خروج نیروهای خود از افغانستان سرعت ببخشد. ترامپ از زمان رقابت‌های انتخاباتی سال 2016 وعده داده بود که نیروهای امریکایی را از افغانستان خارج کند یا تعداد نیروهای حاضر در خاک این کشور را به حداقل برساند؛ وعده‌ای که با توجه به اتفاقات اخیر در افغانستان، تحقق آن تا پیش از پایان سال جاری میلادی بعید به نظر نمی‌رسد.
به نوشته فارن افرز، خروج یا کاهش محسوس نیروهای امریکایی در افغاستان می‌تواند شرایط را برای گسترش نفوذ ایران در این کشور مهیا کند. ایران مدت‌هاست که از بی‌ثباتی و نبود دولت مقتدر در همسایه شرقی که باعث سرازیر شدن تعداد زیادی مهاجر غیرقانونی به ایران شده، رنج می‌برد و به همین دلیل با نهایت احتیاط سیاست خود را در قبال افغانستان تنظیم کرده است. با این وجود اتفاقات اخیر و احتمال خروج نیروهای امریکایی از افغانستان می‌تواند ایران را وسوسه کند که برای تامین منافع ملی خویش و همچنین تضعیف منافع امریکا در پی گسترش نفوذ و اثرگذاری خود در افغانستان باشد اما هنوز منافع مشترکی نیز میان ایران و ایالات متحده در افغانستان وجود دارد.
ایران و امریکا به رغم اختلافات عمیق و راهبردی زیادی که در خصوص مسائل خاورمیانه داشته‌اند اما در موضوع افغانستان تاکنون اهداف مشترکی را دنبال کرده‌اند. ایران در سال 2001 از تلاش‌ نیروهای ائتلاف برای سرنگونی دولت طالبان حمایت کرد و پس از حصول این مهم نیز اصرار داشت تا سرنوشت افغانستان از طریق دموکراتیک و با رای مردم این کشور تعیین شود. در ماه‌های اخیر هرچند تنش میان تهران و واشنگتن به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته است اما هیچ‌کدام از دو کشور مایل به قدرت‌گیری دوباره طالبان و شاخه افغانستان داعش نیستند.
ایران به ثبات در افغانستان نیاز دارد زیرا مرز مشترک و طولانی میان دو کشور باعث می‌شود تا هرگونه تنش و آشفتگی در خاک همسایه به خاک ایران سرایت کند. همچنین ایران پناهگاه صدها هزار پناهجوی افغان است و قدرت گرفتن داعش و طالبان در مرز افغانستان می‌تواند سبب شود تا ترانزیت مواد مخدر از طریق مرزهای ایران چند برابر شود؛ اقدامی که احتمالا به روابط ایران و اروپا هم ضربه خواهد زد و علاوه بر معضلات امنیتی، مشکلاتی را در حوزه سیاست خارجی برای ایران ایجاد می‌کند.
نگاهی به تاریخچه روابط دو کشور ایران و افغانستان نشان از بی‌اعتمادی تاریخی ایران به نیروهای طالبان دارد. جمهوری اسلامی به هیچ‌ وجه مایل نیست تندروهای طالبان که روابط نزدیکی با پاکستان و عربستان سعودی دارند، دوباره بر اریکه قدرت بنشینند چرا که می‌داند این موضوع می‌تواند به افزایش تنش‌ها و درگیری‌های نظامی در مرز شرقی‌اش بینجامد. ایران و افغانستان در سال‌های انتهایی دهه 90 میلادی متحمل ضربات سنگینی از قدرت گرفتن طالبان شدند و از جمله آنها می‌توان به حمله طالبان کنسولگری ایران در مزار شریف و قتل دیپلمات‌های ایرانی اشاره کرد. در پی این اتفاق مقامات ایران خواستار انتقام شدند و حتی تعداد زیادی از نظامیان ایرانی در مرز با افغانستان استقرار یافتند اما سرانجام تهران تصمیم گرفت مستقیما وارد درگیری نظامی با طالبان نشود.
آرامش و ثبات ضروری
همان‌طورکه اشاره شد منافع سیاسی و اقتصادی ایران در ثبات افغانستان است. ایران از سال 2018 با تحریم‌های امریکا مواجه شده و فشار اقتصادی ایالات متحده فروش نفت را که اصلی‌ترین منبع دولت ایران بوده بسیار کاهش داده است. در این شرایط برای تهران بسیار اهمیت دارد که تجارت با همسایگان را که افغانستان یکی از مهم‌ترین آنان است حفظ کند. از زمان آغاز بحران کرونا این نگرانی وجود دارد که بدتر شدن وضعیت بهداشتی و اقتصادی مردم افغانستان، هم باعث ایجاد موج جدید مهاجران به سوی ایران شده و هم با ضعیف شدن بازار در افغانستان، ایران منافع اقتصادی خود در این کشور را از دست بدهد. از همین رو است که ایران از برقراری صلح در افغانستان حمایت می‌کند تا دست کم بخشی از مشکلات کاهش یابد. همچنین این نگرانی از سوی ایران وجود دارد که افزایش خشونت در میانه پاندمی کرونا می‌تواند این کشور را با موج تازه‌ای از فراگیری بیماری کووید 19 مواجه کند.
احتمال دخالت مستقیم
به‌رغم تمام مواردی که به آن اشاره شد، ممکن است شرایط طوری تغییر کند که ایران ناچار به دخالت مستقیم در امور افغانستان شود. این در شرایطی می‌تواند صورت گیرد که دولت مرکزی در افغانستان قادر به اداره امور نباشد و در نبود نیروهای امریکایی، گروه‌های تندرویی نظیر طالبان بتوانند عهده‌دار امور شوند و این موضوع منافع ایران را به‌طور خطرناکی تهدید کند. در این شرایط حتی این احتمال وجود دارد که جمهوری اسلامی برای جلوگیری از تهدید داعش شاخه افغانستان و بخش‌های تندرو طالبان، مستقیما نیروی نظامی به غرب افغانستان ببرد و در پی آن باشد که کمی دورتر از مرزهای خود دفاع و مقابله با این گروه‌ها را آغاز کند.
ایران البته نیازی به استفاده از نیروهای خود برای درگیری نظامی احتمالی با طالبان یا داعش شاخه افغانستان ندارد. جمهوری اسلامی توان بالایی در منسجم کردن نیروهای شیعه منطقه داشته و توانسته با منسجم کردن تعدادی از افغانستانی‌های شیعه در قالب لشکر فاطمیون نقش موثری در شکست داعش در سوریه ایفا کند. حال این احتمال وجود دارد در صورتی که ایران تصمیم بگیرد مستقیما در پی مقابله با داعش شاخه افغانستان یا طالبان برآید، بار این دیگر اعضای لشکر فاطمیون ایفای نقش کرده و وارد میدان شوند.
هرچند احتمال دخالت نظامی ایران در مساله افغانستان بسیار اندک است اما اگر این اتفاق بیفتد ایران مزیت‌های زیاد و غیرقابل انکاری دارد که می‌تواند از آنها برای برتری بر حریف استفاده کند. از جمله این برتری‌ها تسلط زیاد سردار اسماعیل قاآنی، فرمانده جدید نیروی قدس سپاه پاسداران روی موضوع افغانستان است. سردار قاآنی در دهه 90 کمک‌های زیادی به نیروهای افغانستانی کرد تا بتوانند با طالبان مقابله کنند و شناخت خوبی نسبت به این منطقه دارد.
این گمانه‌زنی نیز وجود دارد که در پی کشتن [ترور سردار] قاسم سلیمانی، فرمانده فقید سپاه قدس ایران از سوی نیروهای نظامی امریکایی در بغداد، تلاش برای انتقام گرفتن از ایالات متحده و افزایش هزینه و تلفات برای باقی ماندن نیروهای امریکایی در منطقه خاورمیانه، ایران اقدام به حمایت از گروه‌های ضد امریکایی در افغانستان کرده و با بازگشایی یک جبهه جدید علیه امریکا در منطقه، کار را برای ادامه حضور آنها سخت کند. این استراتژی که قبلا نمونه‌هایی از آن در سومالی و ویتنام مشاهده شده می‌تواند از طریق هدف قرار دادن نیروها و خطوط لجستیکی ارتش امریکا، باعث شود که در نهایت ایالات متحده با توجه به افزایش خسارات و تلفات تصمیم به خروج از افغانستان بگیرد و در صورتی که چنین اتفاقی رخ دهد، جمهوری اسلامی خواهد توانست از این موضوع به عنوان یک پیروزی استراتژیک در برابر امریکا برای نشان دادن قدرت خود در منطقه خاورمیانه بهره‌ای عظیم ببرد.