چاپ

گرترود بل
اين روزها که اوضاع عراق به‌هم ريخته، بعضي‌ها مشکل را به گردن زن بريتانيايي مي‌اندازند که حدود 100 سال پيش، مهم‌ترين نقش را در ايجاد کشوري به نام عراق داشت.
کشورسازي، تنها توانايي گرترود بِل نبود، او کوهنورد، جهانگرد، باستان‌شناس، عکاس، ديپلمات و جاسوس سازمان اطلاعات مخفي بريتانيا يا همان ام‌آي‌سيکس هم بود.

بِل به عنوان باستان‌شناس به بغداد، که آن‌زمان از «ولايت»هاي زير نظر امپراتوري عثماني بود، وارد شد. مقام‌هاي بريتانيا به او گفته بودند اگر در سرزمين خطرناکي که راهي‌اش است، به دردسر بيفتد، نمي‌توانند برايش کاري بکنند و رهايش خواهند کرد. آنطور که مي‌گويند، گرترود بل 10 سال بعد، با تقلب در انتخابات، به‌قدرت رساندن يک شاه وفادار به بريتانيا، بازسازي دولت و کشيدن نقشه و مرزهاي تازه، عراقِ نو را ساخت.

گرترود بل از خاورشناساني است که در سفرها و کاوش‌هاي باستان‌شناسي، به‌ويژه در سرزمين‌هاي ميان‌رودان (بين‌النهرين) تمدن‌هاي بزرگي را پيدا مي‌کردند که زير خاک و بيابان دفن شده بودند و مردم اين سرزمين‌ها حتي به پيدا کردن اين نشانه‌ها، علاقه‌اي نشان نمي‌دادند. در همين روزگار بود که دروازه ايشتار (دروازه بابل) از عراق به موزه پرگامون برلين رفت و استوانه کوروش سر از موزه بريتانيا درآورد.

شايد بي‌تفاوتي مردم اين سرزمين‌ها به پيشينه و داشته‌هايشان، يکي از عواملي باشد که دست کساني مثل گرترود بل را در تصميم‌گيري براي اين مردم، باز مي‌گذاشت. آنطور که مي‌گويند، بل با نفوذ به درون قبيله‌هاي عرب و از جمله از راه دوستي با زنان بزرگان قبيله‌ها، اطلاعات دست اولي از نقاط ضعف و قدرت آنها پيدا مي‌کرد و با برنامه‌ريزي دقيق، يکي از مهم‌ترين کشورسازي‌هاي بريتانيا را مديريت و عملي کرد. البته بل در آن زمان به خواسته کُردها اهميتي نداد و با آن‌که کُردها بارها از او خواستند تا در تقسيم خاک به آنها هم فکر کند، او توجهي به درخواست آنها نکرد. بر اساس اين سندها، شايد بتوانيم رژيم صدام را ادامه و نتيجه کشورسازي گرترود بل بدانيم.

در زماني که تحصيل زنان چندان پذيرفته نبود، از معدود زناني بود که اجازه و امکان درس خواندن داشت؛ در دو سال رشته تاريخ را در دانشگاه آکسفورد خواند و با رتبه يک، درس را تمام کرد. در جهانگردي‌هايش سفري هم به ايران داشت و گويا پنج سال در ايران مي‌ماند. فارسي را خيلي خوب ياد مي‌گيرد و شيفته حافظ مي‌شود و ترجمه انگليسي گُزيده‌اي از شعرهاي حافظ را در کتابي چاپ مي‌کند؛ به‌ويژه اين غزل حافظ را دوست داشته و اين‌طور ترجمه کرده:

مژده وصل تو کو کز سر جان برخيزم/ طاير قدسم و از دام جهان برخيزم
به ولاي تو که گر بنده خويشم خواني/ از سر خواجگي کون و مکان برخيزم
يا رب از ابر هدايت برسان باراني/ پيشتر زان که چو گردي ز ميان برخيزم

Where are the things of union? that i may arise
Forth from the dust i will rise up to welcome thee
My soul like a homing bird, yearning for paradise
Shall arise and soar from the snares of the world free
کتاب دوم او تصويرهايي از ايران است که به فارسي هم ترجمه شده. اين کتاب، سفرنامه و عکس‌هايي از ايران است کتاب «ﻣﻠﻜﻪ ﺻﺤﺮﺍ» ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺟﻨﺖ ﻭﺍﻻﭺ هم درباره او به فارسي ترجمه و منتشر شده. سال 1341 هم کتاب «گرترود بل» نوشته آنت ايبل، براي نوجوانان چاپ شد که زندگي‌نامه گرترود بل است.
فيلمي به نام ملکه صحرا به کارگرداني ورنر هرتسوک و بازي نيکول کيدمن در نقش گرترود بل، در اُردن در حال ساخت است که اخبارش را در توييتر مي‌توانيد دنبال کنيد.
عکس يک: thedailybeast.com