چاپ

اخبار محرمانه - مردم سالاری / « درس‌هایی از فروش نفت با قیمت‌های منفی » عنوان سرمقاله روزنامه مردم سالاری به قلم بهروز پورسینا است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
در بامداد روز سه‌شنبه در دنیای کرونا زده‌مان، خبری دنیا را بهت زده کرد. در بخش‌هایی از آمریکا، نفت با قیمت حدود منهای 40 دلار در هر بشکه معامله شد. اتفاقی که در بازار جهانی نفت و به این شکل، از اواخر قرن نوزدهم میلادی تاکنون سابقه نداشته است. در همین ارتباط، این نوشتار در مجال محدود یک سرمقاله، به برخی ابعاد این پدیده و درس‌هایی که باید از آن برای اقتصاد ملی فرا گرفت می‌پردازد:
1- بازارهای جهانی نفت از دهه 1980 میلادی از حیث تغییر ساختار در ماهیت بازار و قراردادهای نفتی، وارد عصر جدیدی شد. مهمترین تحول ساختاری در این بازار، برنامه هوشمند و سودگرانه مصرف کنندگان عمده بازار جهانی نفت در وارد کردن نفت در حوزه معاملات بازارهای آینده کالا می‌باشد. نفت که به دلایل مختلف، ذاتا یک کالای راهبردی یا همان استراتژیک در اقتصادهای ملی و سیاست بین الملل محسوب می‌شود، به نوعی ناجوانمردانه در ردیف کالاهای غیر استراتژیکی نظیر قهوه و شکر و پنبه قرار گرفت. این بازار، شکل و ساختار بازار نفت را از شکل کلاسیک آن با انعقاد قراردادهای بلند مدت، کوتاه مدت و تک محموله‌ای و حتی فروش سلف در چارچوب‌های قراردادهای فیزیکی خارج کرد و با استفاده از ابزارهای بازار‌های آینده یا همان فیوچرز با تاکید بر ابزارهای سفته بازی در بازارهای مالی، ماهیت تعیین قیمت‌های نفت را بکلی دگرگون کرد که به دلیل اجتناب از ورود به مباحث پیچیده آن در یادداشت، به همین مقدار اکتفاء می‌شود. البته تا پیش از مسلط شدن جدی بازارهای فیوچرز و کاغذی نفت از اواخر دهه 1980 تجربه تاثیر نقش استفاده از یک فرم جدید قرارداد را می‌توان در سقوط بی‌سابقه قیمت‌های جهانی نفت در سال 1986 به دلیل استفاده گسترده کشور عربستان از قرارداهایی موسوم به نت بک دید که در عرض دو ماه، قیمت‌های جهانی نفت در سقوطی آزاد، قیمت‌های حدود 6 دلار در هر بشکه را تجربه کرد.
2- با توجه به مطالب بند 1 می‌توان درک کرد که چرا قیمت‌های جهانی نفت در در چند سال پیش به قیمت 120 دلار در هر بشکه رسید و امروز در قیمت 15 دلار در هر بشکه معامله می‌شود بی‌آنکه وابستگی تمدن و اقتصاد بشری به کالایی استراتژیک بنام نفت کم شده باشد. همچنین الان برای خوانندگان غیر حرفه‌ای محترم، درک این مساله ساده‌تر می‌شود که چرا حتی در یک روز، در ساعات مختلف، نفت در قیمت‌های مختلفی به ویژه در بازارهای مصرف و بورس‌های نفتی در اروپا و آمریکا مورد معامله قرار می‌گیرد. بله، شکل بازار و شیوه و ماهیت معاملات و قراردادها، نقشی چنین بی بدیل در ساختار بازار و تعیین قیمت مهمترین کالای راهبردی جهان یعنی نفت داشته است.
3- در ذات این بازار، وقوع اتفاقات بی سابقه را نباید دور از انتظار دانست. یکی از این اتفاقات بی‌سابقه، معامله نفت به قیمت منفی 39 و نیم دلار در بشکه برای نفت شاخص وست تگزاس اینترمدیت در روز دوشنبه 20 آوریل بود. در بازارهای آینده یا به اصطلاح رایج بازارهای آتی نفت، وقتی نفت در بازارهای کاغذی یا همان مالی در بورس معامله می‌شود، اگر در روز تحویل نفت، خریدار نتواند آن را تحویل بگیرد که آن را در پالایشگاه مصرف یا ذخیره سازی کند، در مناطقی که محصور به خشکی است خریدار به دلایل مختلف بخصوص زیست محیطی حتی نمی‌تواند آن را دور بریزد یا معدوم کند. پس باید به شبکه‌های ذخیره‌سازی دور از محل تحویل نفت و حمل و نقل، صاحب این محموله نفتی پول و هزینه پرداخت کند تا این محموله از پیش خریداری شده را تحویل بگیرند و آن را به مکانی مناسب منتقل کنند. این اتفاق در روز تحویل فیزیکی نفت در این بازارها که معمولا در هر روز بیستم ماه میلادی تعیین می‌شود در این روز دوشنبه 20 آوریل 2020 به گونه‌ای دیگر اتفاق افتاد به نحوی که در ابتدای روز دوشنبه، محموله‌هایی از نفت با قیمت صفر دلار در هر بشکه، به این شبکه فوق الذکر فروخته شد و تا پایان همین روز تا قیمت منفی 39 و نیم دلار در هر بشکه نیز فروخته شد.
ناگفته نماند که این اتفاق صرفا در بخش‌هایی از مناطق نفتی در آمریکا و کانادا و روسیه برای روز دوشنبه 20 آوریل افتاد. با ورود به ماه جدید میلادی و کاهش حداقل 10 تا 15 میلیون بشکه در تولید جهانی نفت، تکرار آن به شکل اتفاقات روز دوشنبه بسیار بعید است.
4- تحلیل‌های یک سویه‌ای که معتقد بود با افت قیمت‌های جهانی نفت به زیر 30 دلار در هر بشکه، توقف کامل تولید نفت شیل آمریکا را موجب می‌شود، الان می‌توان بطلان آن را دید. تاکید می‌شود که میزان تولید نفت شیل در این بازار قطعا با کاهش چشمگیری مواجه خواهد شد اما توقف آن هرگز. استفاده از ابزارهای مالی هجینگ، پیش فروش به پالایشگاه‌ها و عبور نمودار هزینه برخی مناطق تولید نفت از نقطه سر به سر، از جمله دلایل این پدیده است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
آنچه به طور خلاصه از تحلیل تحولات بازارهای جهانی نفت تبیین شد، متضمن درک برخی مفاهیم کلیدی برای اقتصاد ملی ایران است. بازارهای مالی دارای ظرفیت‌های بسیار بالایی در توسعه است اما در خصوص نوسانات قیمت، تاثیرات ویرانگر و مخوفی می‌تواند داشته باشد. رشد قیمت‌ها در بازار بورس سهام ایران، شاید برای برخی افراد، شرکت‌ها و حتی دولت بسیار خوشحال کننده باشد ولی نباید از اثرات ویرانگر بعدی آن که محتمل الوقوع است غافل بود. نکته مهم دیگری که نگارنده از آن به عنوان درسی بزرگ از آن برای اقتصاد ایران یاد می‌کند این است که خام فروشی، مفهومی ضد ارزش، بصورت مطلق در اقتصاد نیست. خام فروشی در شرایطی مذموم است که با داشتن شرایط کافی از حیث نیروی کار ماهر، سرمایه، فن‌آوری، زمان و داشتن بازارهای فروش قطعی، ماده خام اولیه به فروش برسد و حتی وجوه دریافتی از فروش آن، در بازار مناسب دیگری سرمایه‌گذاری نشود. در این حالت، خام فروشی امری مذموم در هر اقتصاد بخصوص اقتصاد ملی ایران است. در غیر این صورت، استفاده ابزاری از شعار مذمت خام فروشی می‌تواند موجب و موجد برخی تالی فاسده‌های دیگری شود که حتما باید از آن پرهیز کرد.