بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا قصد دارد تا آبان‌ماه امسال که انتخابات آمریکا برگزار می‌شود، از برجام چیزی باقی نگذارد، اما اگر او از همین امروز به فرض اینکه بتواند پروسه فعال‌کردن مکانیسم ماشه را فعال کند، باید یک روند زمانی را طی کند. در این بخش به این موضوع پرداخته‌ایم که آیا این روند زمانی به آبان قد می‌دهد یا نه؟ در توافق هسته‌ای مواد 36 و 37 برجام به رسیدگی به اختلافات طرف‌های برجام اختصاص دارد که براساس آن ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها بخشی از تعهدات خود را متوقف کرد. در برجام آمده است: «چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه 1+5 تعهدات خود را رعایت نکرده‌اند، ایران می‌تواند موضوع را به‌منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع کند. کمیسیون مشترک 15 روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، چنانچه هر عضو معتقد باشد که موضوع پایبندی، فیصله نیافته، می‌تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران 15 روز فرصت خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند، پس از بررسی کمیسیون مشترک- همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران - خواه عضو شاکی یا عضوی که اجرای تکالیفش موضوع بوده است، می‌تواند درخواست کند که موضوع توسط یک هیأت مشورتی که متشکل از 3عضو خواهد بود، بررسی شود. هیأت مشورتی می‌بایست نظریه غیرالزام‌‌آوری را درخصوص موضوع پایبندی ظرف 15 روز ارائه کند. چنانچه متعاقب این فرایند 30روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از 5‌روز نظریه هیأت مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد. چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم‌پایبندی اساسی» است، آنگاه آن طرف می‌تواند موضوع فیصله‌نیافته را به‌عنوان مبنای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهداتش وفق برجام قلمداد کرده یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ کند.
براساس ماده‌37 برجام متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی، به همراه توضیحی از تلاش‌های توأم با حسن‌نیت آن طرف برای طی فرایند حل و فصل اختلاف پیش‌بینی‌شده در برجام، شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌بایست منطبق با رویه‌های خود درخصوص قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها رأی‌گیری کند. چنانچه قطعنامه فوق‌الذکر ظرف 30روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجددا اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم‌گیری کند. به‌نظر می‌رسد آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه با یک چالش حقوقی جدی همراه است، در درجه نخست مهم‌ترین اصل برای استفاده از این مکانیسم، عضویت در برجام است. بر این اساس آمریکا اگر بخواهد در مسیر منطقی برای استفاده از مکانیسم ماشه گام بردارد، باید به برجام برگردد که برخلاف رویکرد دولتمردان آمریکایی است. از سوی دیگر در برجام به صراحت بر حسن‌نیت در تلاش برای رفع اختلاف تأکید شده که براساس معیارهای منطقی در این زمینه هم آمریکا نمی‌تواند اقدامات خود را مبتنی بر حسن‌نیت جلوه دهد. از طرفی آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه در یک فضای عقلانی می‌بایست به کمیسیون مشترک برجام مراجعه کند که در این رابطه نیز آنچنان‌که بیان شد، شرط لازم عضویت در برجام است اما اگر این شرط هم نادیده انگاشته شود، رسیدگی به شکایت در کمیسیون برجام دست‌کم 50روز زمان نیاز دارد که درصورت باقی‌ماندن بر اختلاف و ارجاع موضوع به شورای امنیت، آنجا هم پروسه زمانی در انتظار قطعنامه احتمالی است و عملا احتمالا نتیجه مسیر پروسه کمیسیون برجام بعد از انتخاب رئیس‌جمهور بعدی آمریکا مشخص خواهد شد. بر این اساس به‌نظر می‌رسد آمریکا حتی در مسیر غیرقانونی خود برای استفاده از مکانیسم ماشه قصد طی‌کردن فرایند موجود در برجام را برای حفظ ظاهر نیز ندارد و مستقیما به شورای امنیت مراجعه خواهد کرد. روزها و هفته‌های پیش‌رو آبستن تحولاتی در شورای امنیت سازمان ملل است که نه فقط برجام را تحت‌الشعاع قرار دهد، بلکه می‌تواند یک مناقشه حقوقی بین‌المللی رقم بزند که در تاریخ فعالیت 8دهه‌ای سازمان ملل به یک بدعت و قضیه قابل ارجاع بدل شود.