بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - جام جم / شبکه 4 قصد دارد بار دیگر تولید و پخش تله تئاتر را در دستور کار قرار دهد؛ آخرین جزئیات این تصمیم را بررسی کرده ایم.
همان موقع ها که تلویزیون چند شبکه بیشتر نداشت، در کنار چند فیلمی که روی آنتن همان شبکه ها می رفت، کارهایی با عنوان تله تئاتر یا نمایش های تلویزیونی بودند که برای خودشان حال وهوای ویژه ای داشتند. ترکیب دنیای نمایش با قاب تلویزیون اتفاقی بود که آن روزها طرفداران خودش را داشت و تا مدت ها خیلی ها راس ساعت معینی برای تماشایشان، حتما خود را به یک تلویزیون می رساندند. این قصه ادامه داشت تا این که رفته رفته پای تله تئاترها از تلویزیون بریده شد و برنامه های دیگری جای آنها را پرکردند. اتفاقی که انتقادات زیادی را به همراه داشت و همه این ها باعث شد تا بار دیگر بحث بازگشت این فضا به تلویزیون مطرح شود. این بار هم شبکه چهار که پیشکسوت پخش تله تئاترهاست مسوولیت بازگرداندن این بخش را به عهده گرفته است. موضوعی که باعث شد تا ما هم کم وکیف آن را از دست اندرکاران این ماجرا جویا شویم.
چرا از تله تئاتر اینقدر خاطره داریم؟
دهه 60 و 70 را می توان پرکارترین زمان حضور تله تئاترها در تلویزیون درنظرگرفت. سال هایی که نمایش های تلویزیونی جایگاه ویژه ای داشتند. تئاترهایی که یا به صورت نمایشنامه روی صحنه تئاتر اجرا و توسط دوربین های تلویزیونی ضبط می شدند یا این که در استودیوهای تلویزیون ضبط و سپس پخش می شدند. اغلب آن نسلی ها حتما نمایش «دو مرغابی در مه» را به خاطر دارند که اولین بار در سال 1364 از تلویزیون پخش شد و بعدها بارها و بارها تکرار آن در شبکه های مختلف نمایش داده شد. نمایشی که در آن مرحوم حسین پناهی به عنوان نویسنده حضور داشت، رسول نجفیان کارگردان آن بود و با حضور حسین پناهی و مینا هوشیدری، زندگی زن و شوهری روستایی که به تهران کوچ کرده اند را روایت می کرد که به دلیل روحیات خاص روستایی شان نمی توانستند با محیط شهری خود را سازگار کنند.
«باجناق ها» دیگر نمایش آن سال ها بود که در سال 1366 از تلویزیون پخش شد. نمایشی تک قسمتی براساس نوشته علی بهروزنسب که به کارگردانی داریوش مودبیان و با حضور بازیگرانی همچون اکبر عبدی، رسول نجفیان، آزاده پورمختار، سوسن مقصودلو، حسین هری و داریوش مودبیان ساخته شد و با لحن و زبانی طنزآمیز، روابط دو باجناق که در یک محله زندگی می کردند را به تصویر کشید. شاید جالب باشد که بدانید یکی از اولین آثار تصویری ساخته شده درباره دفاع مقدس، تله تئاتری دوقسمتی به نام «دام» است که در سال 1359 به کارگردانی جواد انصافی ساخته شد. در همان سال ها تله تئاتری با نام «سنگر» نیز به کارگردانی بهزاد فراهانی از تلویزیون پخش شد.
«تله موش»، «نکراسوف»، «اسکندر مقدونی»، «معمای یک قتل»، «کالیگولا»، «بازپرس» و... هم بخش دیگری از این کارها هستند. بعد از آن هم از سال 78 بود که مسوولیت تولید تله تئاترها به شبکه چهار واگذار شد.
جالب است بدانید که تله تئاترها جزو کارهای کم هزینه ای هستند که تولید آنها هم راحت تر است اما از سوی دیگر قدرت بالایی برای جذب مخاطب دارند. به همین دلیل احیای دوباره این فضا می تواند تاثیر بسزایی در جلب بینندگان تلویزیون داشته باشد. حال باید ببینیم که این بار قرار است چه اتفاقی در زمینه نمایش های تلویزیونی بیفتد.
شبکه 4، خانه تله تئاتر است
محمدامین نوروزی، مدیر گروه ادب و هنر شبکه چهار، بانی اصلی راه اندازی مجدد تله تئاترها در این شبکه است. او که از زمان شروع فعالیتش در این سمت، هر از چندگاهی صحبت هایی را مبنی بر بازگرداندن این فضا به تلویزیون مطرح می کرد. اتفاقی که گویا بالاخره تا حدی جامه عمل پوشیده و قرار است به زودی شاهد بازگشت آن باشیم. آخرین وضعیت این تصمیم سوالی بود که نوروزی در پاسخ به آن به جام جم گفت: این روزها تولید متن در این مسیر شروع شده است. ما در حال تلاشیم تا کارهای تک قسمتی را تولید کنیم که درباره شخصیت های مختلف هستند. یکی از سوژه ها در این راه به شخصیت های تاریخ انقلاب برمی گردد. البته این به معنای پرتره ساختن نیست و سعی مان این است که در قالب تله تئاتر به آنها بپردازیم. با این حال در حوزه سیاستگذاری کلان به دنبال آن هستیم تا بتوانیم کارهایی را پیرامون شخصیت های فرهنگی، هنری، علمی، دفاع مقدسی و... تولید کنیم.
این که احیای دوباره تله تئاترها این بار با چه رویکردی قرار است اتفاق بیفتد موضوعی بود که او درباره اش بیان کرد: با توجه به شرایط روز و کرونا که دیگر نمایشی امکان رفتن روی صحنه را ندارد، نه تنها احیای این ماجرا یک فرصت است بلکه ضرورتی است که باید اتفاق بیفتد. چون تئاتری ها نیاز دارند که از نظر فکری و حتی معیشتی مشغول کار باشند و تله تئاترها بهترین گزینه برای این موضوع است. در این روزها رفتن به سمت آن که بدنه نمایشی را به تله تئاتر مشغول کنیم و مخاطبان گسترده تری را در تلویزیون برای آن تعریف کنیم، همانطور که گفتم یک ضرورت است.اختصاص بخشی از تولیدات تله تئاتری به جشنواره تئاتر فجر هم احتمال دیگری است که در این جلسات مطرح شده و باید دیدکه قرار است چطور به آن پرداخته شود.
نوروزی معتقد است تله تئاتر خیلی مهجور واقع شده و با بضاعتی که در این شبکه وجود دارد، قرار است در حد امکان به آن بپردازند. او افزود: این به آن معنا نیست که اگر اثری خوب بود، آن را تنها برای همین شبکه نگه داریم و امکان بازپخش آن در شبکه های دیگر هم وجود دارد. با این حال شبکه چهار به دلیل سابقه ای که در این زمینه دارد، خانه چنین فضایی است، البته شبکه های دیگر در این سال ها نشان دادند که تمایل چندانی به تولیدات این شکلی ندارند. به همین خاطر پایگاه این تولیدات خواسته و ناخواسته شبکه چهار شده است.
حمایت از این جریان تازه نفس هم ماجرای دیگری است که نمی شود از آن گذشت، موضوعی که مدیر فرهنگ و ادب شبکه چهار هم درباره آن بیان کرد: با هر کسی که صحبت می کنیم همه می گویند چقدر خوب است این اتفاق بیفتد. در این مقطع ما به دنبال آن هستیم که تا تقریبا اوایل پاییز چند کار تولید کرده باشیم و با سختی در حال انجام اقداماتی هستیم که ادامه آن به شکل گسترده تر به حمایت ویژه ای نیاز دارد. ما در حد خود به اندازه 15،20 کار می توانیم تولید کنیم اما زمانی که تولیدات بیشتر شود، افراد دیگر هم درگیر می شوند.
تشکیل شورای سیاستگذاری تله تئاتر با محوریت شبکه چهار هم از موارد دیگری بود که نوروزی از مطرح شدن صحبت آن در جلساتی که در این زمینه داشتند، خبر داد.
قرار نیست فله ای کار کنیم!
سیروس همتی از هنرمندانی است که از اوایل دهه 70 وارد دنیای نمایش ها شد و تا امروز کارهای مختلفی را بازی و هدایت کرده است. او که این روزها مثل خیلی از همکارانش منتظر آرام ترشدن شرایط برای ادامه فعالیت هایش است، نمایشنامه «ایست، تردست» را در راه انتشار دارد. سابقه او در این فضا باعث شد تا گپ و گفتی درباره بازگشت تله تئاترها به تلویزیون با او داشته باشیم.
همتی می گوید: ما از تله تئاترهای دهه 60 و 70 خاطرات زیادی داریم. زمانی که پای تلویزیون می نشستیم تا در ساعت مشخصی از شبکه چهار و گاهی شبکه دو تله تئاتر تلویزیونی ببینیم.
یکی دیگر از مواردی که خیلی از هنرمندان تئاتری به آن اشاره کردند؛ وجود یک شورا برای انتخاب کارهایی است که متقاضی نمایش اند. او مصداق این تصمیم گیری را در رادیو مثال زد و گفت: زمانی در رادیو نمایش اتفاق خوبی افتاد و آن هم این بود که آقای شاه آبادی چند نفر را -که متخصص نمایش های رادیویی هستند -به عنوان شورای عالی این بخش انتخاب کردند. او در این فضا خود و دوستانش را کنار کشید و مسوولیت نمایش ها را به عهده این متخصصان گذاشت. اگر تلویزیون هم این کار را انجام دهد تا گروهی آثار موجود را بررسی کنند، اتفاق خوبی آن هم در روزهای کرونایی رخ می دهد. کنار هم قرار گرفتن تجربه نسل های مختلف هم از موضوعاتی بود که همتی هم درباره آن بیان کرد: نکته دیگر این است که باید در بین تله تئاترها حواسمان به گروه های مختلف باشد یعنی لازم است در سیاستگذاری ها هم این اعمال شود که گروه و هنرمندان تازه کار، قدیمی و میانه در کنار همه باشند نه این که تنها قدیمی ترها یا چهره های خاصی را ببینیم. در بحث محتوا و موضوعاتی که می شود در تله تئاترها سراغ آنها رفت هم نظرات زیادی وجود دارد. این بازیگر معتقد است که کارهایی باید به تلویزیون بیاید که به یک فضای ذهنی خاص و شخصی مربوط نباشد. او عنوان کرد: تلویزیون رسانه ای است که میلیون ها بیننده دارد. به همین دلیل به خصوص در این فضا قرار نیست فله ای کار کنیم و باید به شکلی پیش رفت که موضوعات انتخاب شده با دغدغه مردم ارتباط مستقیمی داشته باشد.
راه نجات از وضعیت اسفبار این روزها
ایرج راد رئیس هیات مدیره خانه تئاتر هم در گفت و گویی که مدتی پیش داشت، درباره احیای این فضا گفته بود: پیشنهاد تولید تله تئاتر را از سال ها قبل دنبال کردیم و بارها این مساله را با مدیران و مسوولان صداوسیما مطرح کرده ایم و ارتباطی به شرایط کرونا ندارد چون اگر هفته ای یک تئاتر تلویزیونی از شبکه های مختلف سیما پخش شود علاوه بر تاثیرات به سزایی که بر گسترش تئاتر و ارتباط با تماشاگران تلویزیون می گذارد، می تواند برای هنرمندان تئاتر هم اشتغال زا باشد و آنها را از این وضعیت اسف باری که با آن روبه رو هستند، تا اندازه ای نجات دهد.
او افزود: در شرایط امروز که امکان اجرای تئاتر صحنه ای تقریبا به صفر رسیده است بهترین موقعیت برای تولید تئاتر و پخش آن از طریق مدیوم های تصویری است تا تئاتر بتواند ارتباط خود را با تماشاگرش حفظ کند. اگر تلویزیون در این زمینه حمایت های لازم را انجام دهد می تواند بهترین موقعیت و فرصت را هنرمندان و علاقه مندان به تئاتر به وجود بیاورد. راد در آخر هم از رایزنی برای برای تولید تله تئاتر از سال های قبل با مدیران مختلف سازمان گفت.
فرصتی برای تئاتری ها در روزهای کرونایی
تا اسم تئاتر می آید، حسین مسافرآستانه یکی از پرسابقه ترین هایی است که خیلی ها در این فضا به یادش می افتند. او سال های سال است که به قول تئاتری ها خاک صحنه خورده است و دبیری جشنواره تئاتر فجر را هم به عهده دارد. این هنرمند در طول احیای تله تئاترها یکی از اعضای ثابت ماجراست که جلسات زیادی را در این باره با شبکه چهار داشته است.
او درباره پیامدهای زنده شدن دوباره تئاترهای تلویزیونی بیان کرد: بعد از این همه مدت تعطیلی تله تئاتر در تلویزیون که همیشه هم جایش خالی بوده، من خیلی خوشحال هستم که این موضوع بار دیگر با حضور مدیران جدید شبکه چهار از سر گرفته می شود. اتفاقی که نقش مهمی در میزان تولیدات و ارتباط مخاطبان با تئاتر خواهد داشت. همچنین تله تئاتر به عنوان یک رسانه مجزا می تواند بسیاری از محتواهای ارزشمند تئاتری که تاثیرگذار هستند و می توانند نقش مهمی را در فرهنگ اجتماعی ایفا کنند را منعکس کند. ضمن همه اینها، احیای تله تئاترها برای اهالی این حوزه فرصتی را ایجاد می کند که اثرشان را برای مخاطبان هر چه بیشتری عرضه کنند چون دنیای هنرهای نمایشی همیشه با محدودیت پذیرش تماشاگر روبه روست و این اتفاق می تواند نقش موثری داشته باشد.
این که به چه شکل قرار است به تله تئاترها پرداخته شود هم سوالی بود که مسافرآستانه با اشاره به صحبت هایی که با نوروزی داشتند، گفت: صحبتی که ما با شبکه چهار داشتیم به تولید تله تئاترهای جدید برمی گشت، کارهایی که ویژه تلویزیون بوده و نگاه تازه ای به تئاتر داشته باشد. به طور کلی در تئاتر به دلیل بحث همان مخاطبانی که از آن گفتم، امکان پرداخت فراگیر به بعضی از موضوعات وجود ندارد اما همین مسائل می توانند در بخش تله تئاتر به صورت گسترده به بینندگان عرضه شود.
به گفته او تا الان آثار زیادی مورد ارزیابی قرار گرفته و از بین آنها چندین مورد که حتی در تئاترها هم مغفول بودند، انتخاب شدند. موضوعات ارزشمندی که می توانند نقش مهمی را در زیرساخت فرهنگی ایفا کنند. معرفی شهدای شاخص یکی از این موارد است، کسانی که زندگی آنها سراسر عبرت و تاثیرگذاری است. او معتقد است که معرفی این شخصیت ها می تواند الگوهای موثری برای نسل جوانمان در زمینه تعهد به اعتقادات، وطن و... باشد.
بازشدن پای جشنواره تئاتر فجر به تلویزیون هم موضع دیگری بود که دبیر این رویداد درباره اش گفت: تلویزیون به خصوص در دورانی که ما درگیر ویروس منحوس کرونا هستیم و از هر تجمعی منع شدیم، می تواند کمک بسیار موثری در معرفی آثاری که به جشنواره فجر می آیند باشد. این جشنواره به تعبیر من جشن خانواده تئاتر در انقلاب است؛ بنابراین اهمیت زیادی دارد. حال چقدر خوب است که آثار منتخب آن در معرض دید مخاطبانی از سراسر کشور قرار بگیرد. در واقع این جشنواره به رغم همه محدودیت هایی که امسال از نظر فیزیکی برای برگزاریش وجود دارد، از طریق این رسانه و دیگر فضاها می تواند به یک جشنواره سراسری در کل کشور تبدیل شود. با این وجود امکان پخش همه کارها از تلویزیون ممکن نیست اما از نظر انعکاس خلاصه رویدادها، تلویزیون می تواند نقش حیاتی را ایفا کند. ضمن آن که بعضی از این آثار قابلیت ارائه دارند مواردی که ویژه فجر هستند و پخش آن از تلویزیون جالب خواهد بود.
شورای سیاست گذاری تله تئاتر هم از مواردی بود که بحث آن دوباره مطرح شده است، جریانی که هنرمندان معتقدند می تواند کمک خوبی برای این حوزه باشد. مسافرآستانه هم با بیان آن که این موضوعی است که بعد از دوره ای در تلویزیون به فراموشی سپرده شده، عنوان کرد: داشتن شورای سیاستگذاری تله تئاتر که براساس اهداف و برنامه هایی دست به انتخاب آثار بزند، قطعا می تواند نقش مهمی را هم برای تلویزیون و هم برای تبلیغ فرهنگ نمایشی کشور ایجاد کند. همچنین بحث شورای سیاستگذاری ضریب اطمینان بیشتر در تولید محتوای ارزشمند را هم تضمین می کند. 
فاطمه شهدوست