بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
حمیدرضا خالدی/ «احد وظیفه» رییس مرکز ملی خشکسالی می‌گوید: بارش‌های 10 ماهه گذشته چندان هم عجیب و غریب نبوده بلکه تا حدودی شبیه سال گذشته بوده است. متوسط بارندگی سال جاری تاکنون حدود 120 میلی‌متر بوده درحالی که سال آبی گذشته 116 میلی‌متر بوده است. او که پیش‌تر مدیر پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی بود، تاکید می‌کند: شاید از لحاظ هواشناسی سال‌های ترسالی شروع شده باشد ولی از لحاظ الگوهای خشکسالی به نظر می‌رسد همچنان کشور با پدیده خشکسالی روبه‌رو خواهد بود. با توجه به در پیش بودن بارش‌های جدید در کشور با وظیفه درباره آخرین داده‌های آماری درخصوص وضعیت خشکسالی کشور و بارش‌ها صحبت‌ کرده‌ایم که می‌خوانید.
آقای دکتر، به نظر می‌رسد بارش‌های اخیر کشور به نوعی نویدی باشد برای پایان سال‌های خشکسالی ایران. حتی چند وقت پیش هم وزیر نیرو این خبر را تایید و اعلام کرد که سال‌های «ترسالی» آغاز شده است. اما قبل از اینکه بخواهیم در مورد صحت و درستی این ادعا صحبت کنیم بد نیست که اشاره‌ای داشته باشید به وضعیت بارش‌های 10 ماهه اخیر و اینکه آیا واقعا آمار بارش‌ها طی این مدت نسبت به سال گذشته رشد چشمگیری را داشته یا نه؟
برخلاف نظریه‌ای که شما هم به آن اشاره کردید بارش‌های 10 ماهه گذشته چندان هم عجیب و غریب نبوده، بلکه تاحدودی شبیه سال گذشته بوده است. اگر بخواهیم آماری و علمی با هم صحبت کنیم با استناد به آمارهای ثبت شده می‌توان گفت که متوسط بارندگی سال جاری تاکنون، حدود 120 میلی‌متر بوده که نسبت به سال آبی گذشته که 116 میلی‌متر بوده، تغییر چندانی نداشته گرچه نسبت به داده‌های بلندمدت که 92 درصد بوده، چیزی حدود 28-27 درصد افزایش داشته است. اما اتفاقی که امسال رخ داده این بوده که در بخش‌هایی که قبلا با خشکسالی مواجه بودیم یا بارش‌های بسیار کمی داشتیم، امسال بارش‌ها به‌شدت افزایش داشته است و در مقابل بسیاری دیگر از مناطق پربارش کشور، امسال کاهش بارش محسوسی داشته‌اند.
مثلا کجاها؟
مثلا قسمت جنوبی فارس، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و تا حدودی کرمان استان‌هایی بوده‌اند که به بخش‌های خشک کشور معروفند ولی امسال بارش‌ها در آنها عجیب و غریب بوده است. مثلا میزان بارش‌ها در سیستان و بلوچستان امسال 120 میلی‌متر بوده است در حالی که سال گذشته و در همین بازه زمانی فقط چیزی حدود 5 میلی‌متر بوده است و آمار بارش‌های بلندمدت آن نیز حدود 38 میلی‌متر بوده است. یعنی بارش‌ها در این استان امسال حدود 25 برابر شده است. هرمزگان هم همین طور بوده. مقدار بارش‌های امسال در این استان 256 میلی‌متر بوده است در حالی که این رقم سال گذشته حدود 34 تا 35 میلی‌متر بوده و بارش‌های بلندمدت آن نیز 5/69 میلی‌متر بوده است که همان طور که می‌بینید چیزی حدود 7 برابر شده است. بارش‌ها در کرمان نیز امسال دو برابر شده یعنی از حدود 5/47 میلی‌متر به حدود 5/94 میلی‌متر رسیده است. فارس هم از دیگر استان‌هایی بوده که امسال بارش‌های تصاعدی را داشته است. یعنی میزان بارش در آن از 111 میلی‌متر به حدود 222 میلی‌متر رسیده که رشدی دو برابری را نشان می‌دهد. یعنی این استان‌ها بارش‌های بیشتر از حد نرمال خود را داشته‌اند. مثلا سیستان و بلوچستان تاکنون 105 درصد از بارش‌های سالانه‌اش محقق شده است. اما همان طور که گفتم در مقابل بیشتر استان‌های پربارش ما، امسال بارش‌های کمتری را نسبت به سال گذشته داشته‌اند. مثلا آذربایجان شرقی و غربی به ترتیب 25 و 15 درصد، اردبیل 22 درصد یا ایلام 5 درصد زیرنرم بارش‌های‌شان را داشته‌اند. همین طور چهار محال و بختیاری که زاینده‌رود را تغذیه می‌کند امسال 32 درصد زیر نرم استاندارد بارش داشته است. خراسان شمالی هم تابع همین قاعده است. یعنی امسال 42 درصد کاهش بارش نسبت به نرم استاندارد خود را داشته است.
امکان دارد که در 2 ماه باقی مانده سال این کمبودها جبران شود؟
از آنجایی که الان تقریبا در اواسط دوره آبی سال جاری هستیم، احتمال اینکه این استان‌ها نتوانند کمبودهای بارشی خود را جبران کنند زیاد است.
این طوری که شما توصیف می‌کنید، به نظر نمی‌رسد وضعیت خشکسالی کشور در سال‌های بعد هم چندان تغییر محسوسی را داشته باشد و ما باید همچنان منتظر خشکسالی باشیم.
بله، من هم با شما هم عقیده‌ام. شاید از لحاظ هواشناسی سال‌های ترسالی شروع شده باشد، ولی از لحاظ الگوهای خشکسالی به نظر می‌رسد همچنان کشور با پدیده خشکسالی روبه‌رو خواهد بود. ببینید اگر یک خط فرضی از جنوب خوزستان تا تایباد بکشیم در استان‌های شرقی این محور مثل فارس، بوشهر، کرمان، سیستان و بلوچستان و... بارش‌ها بسیار خوب بوده است ولی در عوض در استان‌های غربی این محور فرضی، مثل گلستان، اردیبل، آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاه، ایلام و چهارمحال و بختیاری و.... بارش‌ها کمتر از حد نرمال بوده است. برای همین با توجه به اینکه نصف سال آبی را پشت سرگذاشته‌ایم، حتی اگر در ماه‌های باقی مانده بارش‌ها نرمال باشد، به نظر می‌رسد در سال آینده هم با کمبود آب در کشور مواجه باشیم.
این تغییر موضع از کجا ناشی می‌شود ؟ چرا استان‌های کم بارش، پربارش و برعکس، استان‌های پربارش، کم بارش شده‌اند؟
یک بخشی از این موضوع به تغییرات فصلی بر می‌گردد. در گذشته‌های دور همواره یک تعادلی بین سال‌های خشکسالی و ترسالی برقرار بوده است. یعنی مثلا اگر 5 - 4 سال خشکسالی داشتیم، 5- 4 سال بعد سال‌های ترسالی بود و همین هم باعث می‌شد تا سطح آب متوسط کشور در یک حد مشخص و تقریبا ثابت باقی بماند. اما متاسفانه در 20- 15 سال گذشته این رویه به هم خورده است. یعنی ما شاهد یک دوره خشکسالی 20- 15 ساله بودیم و در مقابل تنها یک سال بارش‌ها در حد نرمال بوده است. از سویی از آنجایی که اولویت دولتمردان ما توسعه کشاورزی و رونق آن بوده است، شاهد افزایش تصاعدی زمین‌ها و کشتزارهای کشاورزی بوده‌ایم. آن هم در شرایطی که به الگوهای کشت هم چندان توجهی نشده است. در حقیقت ما در طول این سال‌ها شاهد توسعه ناپایدار بوده‌ایم. در نتیجه مصرف آب‌مان بسیار بالا رفته است. الان شما می‌بینید که مثلا در تهران و پای کوه، شخصی درختان گیلاس کاشته و حوضچه‌ای هم برای آبیاری آنها ساخته است. در دشت‌ها هم وضعیت بهتر از این نیست. یعنی در این مناطق هم منابع زیرزمینی تغذیه نمی‌شود و در عوض چاه‌هایی که حفر می‌شود، هر سال عمیق‌تر و عمیق‌تر می‌شوند. بنابراین من بعید می‌دانم که به این زودی ها مشکل «آب» کشور حل و فصل شود.
موضوع بعدی پیش‌بینی وضعیت بارش‌هاست. ما در سال گذشته شاهد بارش‌های شدید و خوبی در اسفندماه 97 و فروردین 98 بودیم به ‌طوری که حتی سیل بخش اعظمی از کشور را فرا گرفت. فکر می‌کنید امسال هم با چنین وضعیتی در ماه‌های باقی مانده سال یا ماه‌های بهار سال 99 روبه‌رو خواهیم شد؟
اصولا پیش‌بینی «آماری» بارش‌ها زودتر از یک ماه قبل از آن ممکن نیست. البته اگر بخواهیم دقیق گزارش کنیم این بازه کمتر از یکی، دو هفته می‌شود. یعنی تا نیمه بهمن ماه امکان پیش‌بینی عددی بارش‌های اسفندماه وجود ندارد. ولی الگوهای اقلیمی، شرایط حکایت از آن دارند که میانگین بارش‌ها کمتر از نرم یا در حد نرم خواهند بود.
الگوهای جهانی چطور؟ آنها نیز همین پیش‌بینی را دارند؟
بررسی چند مدل عددی جهانی نشان می‌دهد که در باقی مانده ماه‌های سال در بیشتر مناطق کشور – البته به استثنای جنوب غرب – بارش‌ها در حد نرمال خواهد بود که امیدواریم در این‌بارش‌ها استان‌هایی مانند کردستان، کرمانشاه، آذربایجان شرقی و غربی نیز به شرایط نرمال وارد شوند.
در واقع کمربند جنوبی کشور امسال، سال پربارشی را داشته‌اند؛ درست است؟
بله، دلیل آن هم این است که سامانه‌های کمتری از غرب و شمال وارد کشور شده‌اند و بیشتر سامانه‌های بارشی به گونه‌ای فعال بوده‌اند که جنوب شرقی کشور را تحت تاثیر قرار داده‌اند.
مسوولان در طول یک سال گذشته، هر وقت سیل در نقطه‌ای جاری شده، گفته‌اند که غافلگیر شده‌اند. واقعا همین طور است؟ مگر شما پیش‌بینی‌های‌تان را به آنها گزارش نمی‌دهید؟
احتمالا شاید شنیده باشید که ما سه نوع پیش‌بینی داریم. یک نوع پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت روزانه است. یک مدل پیش‌بینی‌های هفتگی که تا سه، چهار هفته آینده را پیش‌بینی می‌کنیم و یک نوع هم پیش‌بینی‌های فصلی که وضعیت اقلیمی 3 ماه آینده را پیش‌بینی می‌کنیم. در مورد تمامی سیل‌هایی که رخ داده نیز ما از یکی دو هفته قبل - یا حتی چند هفته قبل از آن – اخطارهای لازم را صادر کرده و گزارش آنها را نیز به دستگاه‌های مرتبط ارایه کرده بودیم.
پس چطور مسوولان مدعی‌اند که غافلگیر شده‌اند؟
فکر می‌کنم مسوولانی که این حرف‌ها را می‌زنند، بیشتر به دنبال شانه خالی کردن از زیر فشارهای افکار عمومی این صحبت‌ها را مطرح می‌کنند وگرنه همه‌ چیز مشخص است. البته در برخی از مواقع هم قهر طبعیت به گونه‌ای است که واقعا از دست کسی کاری برنمی‌آید. مثلا در روزهای اوایل هفته و فقط در یک روز 170 میلی‌متر باران در قشم بارید. خب این را نمی‌شود با هیچ استدلالی توجیه کرد. بلکه باید فرهنگ عمومی جامعه برای مواجهه با این بحران‌ها افزایش پیدا کند. وگرنه بررسی‌های ما نشان می‌داد که گرچه «برآیند» عددی بارش‌ها کم خواهد شد ولی در عین حال این ‌بارش‌ها به صورت نامنظم و با شدت زیادی خواهد بود. همین اتفاق هم افتاد. اما گذشته از این مسائل همانطور که گفتم دستکاری طبیعت هم در بروز سیل‌های اخیر بی‌تاثیر نیست. مثلا ما در دهه 50، 40 - 30 میلیون جمعیت داشتیم که الان این آمار به حدود 85 میلیون نفر رسیده است، تعداد شهرها و مساحت آنها چندین برابر شده است، باغ‌های جنوب شرقی تهران - مثل شهریار - به بیابان و نقاط شهری بدل شده است. شما نگاه کنید 40 سال قبل چند جاده به شمال کشور می‌رفت و الان چند جاده؟ این دستکاری طبیعت که نتیجه منفعت‌خواهی اقتصادی و عمومی و جناحی و... است باعث شده تا طبیعت را نادیده بگیریم. در واقع فشاری که انسان به طبیعت وارد می‌کند یکی از دلایلی است که باعث بروز سیل می‌شود.
گفتید در قشم اگر مردم به دلیل بارش شدید به زحمت بیفتند، طبیعی است ولی در سیستان و بلوچستان چطور؟ وقتی که در این استان خشک، پیش‌بینی می‌شود که بارش‌های شدیدی در راه است و حتی اخطاریه صادر می‌شود نباید به آن توجه کرد؟
شاید دلیل آن یک ریشه روانی داشته باشد؛ اینکه مردم و مسوولان این استان‌ها، این قدر سال‌های سال در وضعیت خشکسالی زندگی کرده‌اند که حتی در تصورشان نمی‌گنجد که بارش‌های چنان شدیدی داشته باشند که بخواهد به سیل تبدیل شود و خانه و کاشانه‌شان را با خود ببرد. برای همین رفتار و پیش‌بینی‌هایی که باید در این دوره داشته باشند را فراموش می‌کنند یا جدی نمی‌گیرند. شما به سیل اخیر سیستان نگاه کنید؛ خوشبختانه در این حادثه تلفات انسانی بسیار کمی داشتیم. گر چه حتی از دست دادن یک شهروند هم زیاد است ولی این آمار نشان می‌دهد که مردم اتفاقا آماده بوده‌اند و منتظر اقدامات مسوولان ننشسته‌اند. البته یک بخشی از خسارت‌هایی که وارد شده، طبیعی است. مثلا وقتی سیل می‌آید شما نمی‌توانید خانه‌تان را به دوش بکشید و با خودتان ببرید. ولی اگر زیرساخت‌های عمرانی شهرها و روستاهای ما درست طراحی شوند مسلما خسارت‌ها بسیار کمتر از امروز خواهد بود. شما نگاه کنید در همین تهران خودمان که تازه پایتخت است و این همه هم نظارت می‌شود، هر کجا که رود و دریاچه‌ای هست، کنارش رستوران و... احداث شده است. خب مسلم است که اگر سیلی بیاید همه این سازه‌ها و مردم داخل آن را خواهد برد. درست مثل اتفاقی که چند سال قبل در «کن» و با طغیان رودخانه آن رخ داد. درواقع بخشی از این رخدادها به فرهنگ عمومی ما برمی‌گردد. تا وقتی که با کفش ورزشی می‌رویم کوهنوردی یا با لاستیک‌های صاف وارد جاده‌های پربرف استان‌های کوهستانی می‌شویم، باید انتظار بروز هر گونه حادثه ناگواری را هم داشته باشیم. تا طرز فکر مردم و مسوولان ما برای رویارویی با حوادث طبیعی اصلاح نشود، هیچ پیش‌بینی خاصی به درد ما نخواهد خورد!