بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - وطن امروز / متن پیش رو در وطن امروز منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ظریف بخش‌هایی از نامه سال گذشته رئیس‌جمهور به موگرینی درباره پیامدهای عدم اجرای تعهدات برجامی 3 کشور اروپایی را مطرح کرد
وزیر امور خارجه دیروز گفت اگر اروپایی‌ها به رفتار بلاوجه خود درباره موضوع هسته‌ای ایران ادامه دهند، موضوع خروج ایران از «ان‌پی‌تی» مطرح می‌شود.
روز گذشته محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه برای پاسخگویی به سوال نمایندگان راهی بهارستان شد. وی پس از جلسه با نمایندگان در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت درباره برنامه وزارت امور خارجه مبنی بر مقابله با تصمیم اخیر کشورهای اروپایی‌ برجام برای آغاز فرآیند ساز‌و‌کار حل‌وفصل اختلافات توضیحاتی ارائه کرد. ظریف در این باره گفت: وزارت امور خارجه از مسیر حقوقی موضوع را دنبال می‌کند. جمهوری اسلامی ایران بحث روش حل‌وفصل اختلاف را به صورت رسمی اردیبهشت‌ماه سال 1397 بعد از خروج آمریکا از برجام آغاز کرد. 3 نامه نیز در 10 مه‌، 26 آگوست و نوامبر سال 2018 به خانم موگرینی نوشته شد و در آن رسما اعلام شد ایران روش حل‌و‌فصل اختلافات را شروع کرده است. وی با بیان اینکه اقدام ایران در کاهش تعهدات به مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی اطلاع داده شده است، به اقدام 3 کشور اروپایی در آغاز روند مکانیسم ماشه واکنش نشان داد و گفت: اظهارات اروپایی‌ها هیچ وجه قانونی ندارد، لذا ما از بلاوجه بودن اقدام اروپایی‌ها استفاده می‌کنیم. اگر اروپایی‌ها اقدام دیگری انجام دهند بر اساس نامه رئیس‌جمهور در همان اردیبهشت 1397، موضوع خروج ایران از NPT مطرح می‌شود. وزیر امور خارجه با بیان اینکه ایران 5 گام در راستای کاهش تعهدات برجام برداشته است و قرار نیست گام دیگری برای کاهش تعهدات بردارد، گفت: در صورتی که اروپایی‌ها به تعهدات خود برگردند ایران هم کاهش تعهدات را متوقف می‌کند اما اگر آنها به رویه خود بر اساس بازی‌های سیاسی ادامه دهند- زیرا هیچ محمل قانونی ندارد- ما امکانات متعددی داریم. در نامه رئیس‌جمهور آمده اگر این موضوع به شورای امنیت ارجاع شود، خروج ایران ازNPT مطرح خواهد بود اما پیش از آن برنامه‌های دیگر را می‌توان در دستور کار قرار داد. بر اساس اظهارات ظریف، حسن روحانی اردیبهشت سال گذشته طی نامه‌ای به موگرینی تهدید کرده بود در صورت اقدام اروپا برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت، ایران از NPT خارج می‌شود. این یعنی روحانی پس از 6 سال مذاکره با غرب، حالا با زبان تهدید، آن هم درباره مسأله بسیار مهم خروج از NPT سخن می‌گوید.
* مکانیسم ماشه از عجایب حقوقی
3 کشور اروپایی 24 دی با انتشار بیانیه‌ای به صورت رسمی از آغاز روند فرآیند حل‌وفصل اختلافات موسوم به مکانیسم ماشه خبر دادند. مکانیسم ماشه از آن جهت به سازوکار حل‌و‌فصل اختلافات هسته‌ای اطلاق شده است که کشورهای غربی از این مکانیسم در عمل برای تهدید ایران استفاده می‌کرده و می‌کنند؛ تهدید به اینکه اگر ایران در واکنش به عدم اجرای تعهدات طرف غربی از تعهدات خود سر باز بزند، روند حل‌و‌فصل اختلافات را آغاز می‌کنند و به صورت خودکار و طی 60 روز تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران برمی‌گردد. به بیان دیگر، آغاز روند اجرای حل‌و‌فصل اختلافات را می‌توان به‌مثابه چکاندن ماشه‌ای در نظر گرفت که منجر می‌شود به اینکه به صورت خودکار در مدت کوتاهی و پس از چند مرحله، گلوله از تفنگ شلیک شود.
اما حل‌و‌فصل اختلافات چه روندی دارد که کشورهای غربی از آن به عنوان یک اهرم فشار علیه ایران استفاده می‌کنند. مکانیسم ماشه یک نکته «شگفت‌انگیز» و یک نکته «قابل تامل» دارد. شگفت‌انگیز است به این علت که اگر این روند طی شود ایران چه شاکی یا متشاکی باشد در هر 2 صورت منجر به بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران می‌شود(!) و قابل تامل از این جهت که چگونه تیم مذاکره‌کننده ایران و بر مبنای چه استدلالی با چنین بندی، که کاملا برخلاف مصالح ملی است در برجام موافقت کرده است؟
برای همین بسیاری از کارشناسان وجود چنین سازوکاری را که در هر 2 صورت (شاکی یا متشاکی بودن ایران) منجر به بازگشت تحریم‌های شورای امنیت می‌شود، عجیب‌ترین بند حقوقی‌ای دانسته‌اند که مذاکره‌کنندگان یک کشور چنین مکانیسمی را به عنوان مکانیسم حل‌و‌فصل اختلافات پذیرفته‌اند؛ مکانیسمی که در هر 2 صورت دعوا، آن کشور بازنده خواهد بود.
* NPT؛ آدرس اشتباهی
ضعف حقوقی فاحش در تنظیم کل متن برجام که مکانیسم حل‌و‌فصل اختلافات نقطه عطف آن به حساب می‌آید، سبب شده بازگشت تحریم‌های شورای امنیت در یک قدمی ایران باشد. اگر تحریم‌های شورای امنیت بازگردد در عمل دولت روحانی در حوزه دیپلماسی یک رکورد تاریخی به نام خود ثبت می‌کند. دولت روحانی به بهانه برداشته شدن تحریم‌های شورای امنیت، وارد گفت‌وگو با کشورهای 1+5 شد و در نتیجه این گفت‌وگوها به توافقی تن داد که صنعت هسته‌ای ایران را با شدیدترین محدودیت‌ها مواجه و آن را به یک برنامه کوچک شده هسته‌ای تبدیل کرد. ایران به تعهدات خودش عمل کرد اما طرف مقابل حاضر به اجرای تعهدات خود نشد. در این سال‌ها اظهار ضعف دولت و دلخوشی مقامات دولتی به مذاکره با آمریکا و اروپا، درنهایت منجر به تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران شد، در عمل هیچ یک از تعهدات کشورهای غربی به اجرا درنیامد و در گام آخر نیز تحریم‌های شورای امنیت که به ادعای مقامات دولتی لغو شده بود بار دیگر علیه ایران اعمال می‌شود. در نتیجه دولت روحانی نه‌تنها تحریم‌های شورای امنیت را برنداشت، بلکه در سایه بی‌تدبیری در سیاست خارجی و دلخوشی به طرف غربی، تحریم‌های آمریکا علیه ایران تشدید و همچنین منجر به عقب راندن و ایجاد محدودیت‌های بی‌سابقه علیه برنامه هسته‌ای ایران شد.
با این حال برای حفظ جسد برجام، مقامات دولتی اذعان کرده‌اند که در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، مسیر خروج از ان‌پی‌تی را در پیش می‌گیرند.
برخی معتقدند خروج از ان‌پی‌تی یک آدرس غلط برای نگه داشتن جسم به کما رفته برجام است. خروج عاقلانه و بر اساس مکانیسم حقوقی ایران از برجام یا لغو رژیم گسترده بازرسی‌ها شامل پروتکل الحاقی و اقدامات شفاف‌ساز از جمله اقدامات متناسب ایران در این زمینه به حساب می‌آید. سنگی که مقامات دولتی با برجام و بویژه با تعبیه مکانیسم ماشه در آن به چاه انداخته‌اند نیاز به یک تیم حقوقی قوی دارد که بتواند با کمترین هزینه، این سنگ بی‌تدبیری را از چاه فشار و ایجاد محدودیت برای ایران دربیاورد. نکته مهم‌تر اینکه دولت حسن روحانی هیچ تدبیر و مکانیسمی در برجام تعبیه نکرده تا در شرایطی که ایران به تعهدات خود وفادار بوده، طرف مقابل نتواند با سوءاستفاده، فرآیند بازگشت تحریم‌ها را آغاز کند. از سوی دیگر یک سوال کلیدی اکنون مطرح است و آن اینکه آقای روحانی حالا از ابزاری غیر مرتبط با برجام برای حفظ پوسته این توافق استفاده می‌کند و با زبان تهدید با طرف غربی وارد مذاکره از راه دور شده است. البته یک نکته دیگر اینکه آقای روحانی در حالی که اردیبهشت 97 اروپا را تهدید به خروج از NPT کرده و در واقع احساس کرده بود که آبی از اروپا گرم نمی‌شود، چرا از آن زمان تاکنون مواضعی را مبنی بر اعتماد به اروپا مطرح می‌کرد.