اعتراضات اخیر که با موضوع اقتصادی در کشور رخ داد چه پیامدهای سیاسی به همراه داشت؟

اعتراضات اخیر اگرچه دارای درون‌مایه اقتصادی بود اما جهت‌گیری سیاسی داشت. علائم و نشانه‌هایی در این اعتراضات وجود داشت که با گذشته متفاوت بود و نشان می‌داد در صورت تکرار کنترل آن شوار خواهد شد. اگر در گذشته اعتراضاتی در کشور وجود داشت از این پس در پشت اعتراض‌های اخیر قرار خواهد گرفت و اعتراضات اخیر در رأس تحلیل‌های سیاسی، اقتصادی و جامعه‌شناختی قرار خواهد گرفت. این اعتراضات با موارد گذشته دارای شباهت‌ها و تفاوت‌های معناداری بود. یکی از شباهت‌ها این بود که فضایی فراهم شد تا گروه‌های معاند و برانداز از این فرصت استفاده کنند و به نظام ضربه بزنند. در اعتراضات اخیر ما برای اولین بار شاهد حمله به کتابخانه و آتش زدن کتاب بودیم. این اتفاق در کرج رخ داد و در حدود 15‌هزار جلد کتاب در آتش سوخت. از سوی دیگر برخی اخبار منتشره حکایت از این دارد که هسته‌ای برنامه‌ریزی شده در تهران متمرکز شده‌اند که در چنین مواقعی وارد صحنه شوند و اموال مردم را به یغما ببرند. نمونه‌های این اتفاق در اعتراضات اخیر زیاد به چشم می‌خورد. این مسائل نشان می‌دهد دلیل اصلی اعتراضات اخیر افزایش قیمت بنزین نبوده و جهت‌دهی متفاوتی داشته است. رئیس‌جمهور در گذشته از دونرخی شدن قیمت بنزین انتقاد کرده بودند و این رویکرد را زمینه‌سازی برای فساد قلمداد کرده بودند. این در حالی است که امروز ایشان این سیاست را اجرا کرده است. بنده معتقدم زمان آن فرارسیده که رئیس‌جمهور به‌دلیل این تصمیم از مردم عذرخواهی کند.

آیا شما رئیس‌جمهور را مسئول تصمیم‌گیری درباره افزایش قیمت بنزین می‌دانید؟

آقای جهانگیری به‌تازگی در اظهارات خود عنوان کرده‌اند ممکن است دولت در این زمینه اشتباه کرده باشد. بنده در پاسخ به ایشان عنوان می‌کنم حتما اشتباه کرده‌اید. دولت باید به مردم توضیح بدهد که چرا در طول شش سال گذشته قیمت بنزین را به‌صورت پلکانی افزایش نداده و به یکباره و در تعطیلی یک روز جمعه مردم را در عمل انجام شده قرار داده است؟ نکته قابل تأمل این است که رسانه‌ها، احزاب و حتی نمایندگان مجلس از تصمیم دولت در زمینه افزایش قیمت بنزین اطلاع دقیقی نداشته‌اند. مجلس، احزاب و رسانه‌ها نهادهای مرجع جامعه هستند. نباید جایگاه آنها را به صرف یک افطاری در ماه رمضان تقلیل داد و به برگزاری یک ضیافت نمایشی با چهره‌های سیاسی یا اقتصادی در طول سال اکتفا کرد. نهادهای مرجع دقیقا باید در چنین مواقعی که کشور در آستانه یک تصمیم مهم است به کار گرفته شود و مورد مشورت قرار بگیرند. البته نمی‌توان همه مسئولیت تصمیم اخیر را متوجه دولت کرد. اگر وزارت اطلاعات و سپاه پاسداران در ملاقاتی که با آقای روحانی داشته‌اند با این تصمیم مخالفت کرده‌اند نباید این تصمیم گرفته می‌شده است. اگر قرار بوده این طرح سبب صرفه‌جویی در کشور شود باید این واقعیت را در نظر گرفت که در اعتراضات ناشی از این تصمیم خسارت‌های گسترده‌ای به پمپ بنزین‌ها، بانک‌ها، مراکز اورژانس و دیگر اموال عمومی وارد شده که از هزینه‌ای که قرار بوده صرفه‌جویی شود، بیشتر بوده است. به همین دلیل دولت باید دلایل تصمیم خود را برای افکار عمومی بازگو کند که چرا به حرف دیگران در این تصمیم‌گیری گوش نکرده است. در این ماجرا دولت نگاه از بالا به پایین به مردم کرده است. به همین دلیل مردم از این موضع دولت در نادیده گرفتن آنها ناخشنود شدند و در خیابان‌ها اعتراض خود را نشان دادند. مردم جامعه باید احساس وزن و قدرت کنند. مردم باید احساس کنند توسط مسئولان دیده می‌شوند. هنگامی که این اتفاق رخ ندهد و جامعه احساس کند دیده نشده وزن و قدرت خود را در خیابان نشان خواهد داد. امروز همه مردم آقای روحانی را تصمیم گیرنده اصلی افزایش قیمت بنزین می‌دانند. این در حالی است که این یک تصمیم حاکمیتی بوده است. مردم به آقای روحانی رأی داده‌اند که کشور را خوب اداره کند. به همین دلیل آقای روحانی باید به صراحت عنوان کند که آیا این تصمیم را در یک زمان اشتباه اجرا کرده یا این تصمیمی بوده که خودش گرفته است.

آیا دولت پیش‌بینی چنین واکنشی را داشت؟ آیا نداشتن راهکار و مکان تجمعات در کشور سبب خسارت‌های اجتماعی و تخریب اموال عمومی نیست؟

اصل27 قانون اساسی آزادی تجمعات مسالمت‌آمیز را به رسمیت شناخته است. در شهرهای مختلف مردم باید بدانند اگر قصد دارند نسبت به یک موضوع اعتراض کنند چه باید بکنند و در کجا اعتراض خود را به گوش مسئولان برسانند. رئیس‌جمهور نیز در اظهارات خود عنوان کردند اعتراض حق قانونی مردم است. با این وجود سوال این است که چرا هنوز راهکار مناسبی برای اعتراض مردم به وجود نیامده است؟ هنگامی که محل یا محل‌هایی برای اعتراض مردم مشخص نباشد و رویکرد دقیقی در این زمینه وجود نداشته باشد، معترضان به سیاست‌های دولت با اغتشاشگران و براندازان در خیابان‌ها مخلوط می‌شوند و اعتراضات شکل خشن به خود می‌گیرد. اصل27 قانون اساسی به یک اصل راکد در قانون اساسی تبدیل شده که هیچ‌استفاده‌ای از آن نمی‌شود. مسئولان باید چند نقطه شهر را مانند ورزشگاه‌شیرودی یا برخی پارک‌ها مانند پارک لاله و پارک شهر را به محلی برای برگزاری اعتراضات مسالمت‌آمیز به احزاب معرفی کند تا احزاب تکلیف خود را بدانند که اگر قصد دارند اعتراض خود را نشان بدهند مردم را به کجا دعوت کنند. در چنین شرایطی اگر کسی با قمه وارد چنین جمعی شود و قصد تخریب اموال عمومی را داشته باشد توسط خود مردم کنترل خواهد شد. نکته دیگر اینکه جنس اعتراضات اخیر نشان می‌دهد که برخی اتفاقات با برنامه‌ریزی قبلی صورت گرفته و برخی به‌دنبال چنین فرصتی بودند تا فضای جامعه را بهم بریزند. به‌عنوان مثال برخی با دینامیت‌هایی که از قبل تهیه شده بود، قصد داشتند لوله‌های نفت را منهدم کنند. جاده‌ای که بندر‌ماهشهر را به جاده سراسری کشور متصل می‌کند توسط عده‌ای قطع می‌شود و در حاشیه‌های آن سنگر ساخته‌اند. آیا این اتفاقات به‌صورت دفعی رخ داده است؟ پاسخ قطعا خیر است. تا قبل از اعتراضات برخی با توجه به اتفاقات رخ داده در عراق و لبنان، ایران را سومین حلقه این اتفاقات قلمداد می‌کردند. بهانه‌ای برای این کار وجود نداشت، اما تصمیم نسنجیده مسئولان در زمینه بنزین، یک پاس گل طلایی به آشوبگرانی داد که از مدت‌ها قبل برای چنین روزهایی برنامه‌ریزی می‌کردند. در اعتراضات سال96 در حدود30 شهر درگیر اعتراضات شده بودند این در حالی است که در اعتراضات اخیر نزدیک به صد شهر کشور با اعتراض و اغتشاش مواجه بوده است. علائم نشان می‌دهد اگر در آینده اعتراضات مشابهی شکل بگیرد گستره وسیع‌تر در پی خواهد داشت. اگر در اعتراضات اخیر برخی با قمه ماموران انتظامی را شهید کردند، شک نکنید در صورت تکرار شاهد درگیری‌های وسیع‌تری خواهیم بود.

نمایندگان مجلس در واکنش به بی‌اعتنایی دولت در تصمیم‌گیری درباره افزایش قیمت بنزین تیغ استیضاح خود را علیه وزرای دولت تیز کرده‌اند. تحلیل شما از اقدام نمایندگان مجلس چیست؟

به هر حال مجلس به‌عنوان عصاره فضایل ملت باید در چنین تصمیم مهمی نقش‌آفرینی می‌کرده است. به همین دلیل رئیس‌جمهور باید به‌صورت شفاف دلیل عدم اطلاع مجلس از این تصمیم را بیان کند. بنده استیضاح وزیر کشور را صحیح می‌دانم و معتقدم این اتفاق باید خیلی زودتر رخ می‌داد. وضعیت وزارت کشور به اندازه‌ای نامتوازن است که استانداری‌ها نباید به پیمانکاری تبدیل شوند. این پیمانکاری‌ها نیز گاه با سهم دادن به نمایندگان عملا اداره شهرها را از اهداف اساسی و اولیه دولت خارج کرده‌ است. امروز اغلب کسانی که در مناطق مختلف کشور از مسئولان ستاد انتخاباتی آقای روحانی بوده‌اند نسبت به رویکرد انتخاب مسئولان در استان‌ها انتقاد دارند. آقای روحانی باید تجربه بدرقه احمدی‌نژاد توسط مردم را به خاطر داشته باشد که وقتی در روزهای پایانی دولت به برخی شهرهای کشور سفر می‌کرد، هیچ‌کس به استقبال وی نمی‌رفت و یا اگر مراسمی در این زمینه در نظر گرفته می‌شد، به‌دلیل اندک ‌بودن جمعیت منتفی می‌شد. برخی نمایندگان مجلس احساس می‌کند در این ماجرا دور خورده‌اند. به همین دلیل نیز احتمال اینکه نمایندگان مجلس دو یا سه وزیر دولت را استیضاح کنند، وجود دارد.

سکوت جریان‌های سیاسی چه معناست؟ چرا جریان‌های سیاسی و به خصوص جریان اصلاحات موضع فعالانه‌ای در این زمینه نداشت؟

در شرایط کنونی اصولگرایان دچار یک اشتباه تاریخی شده‌اند و تلاش می‌کنند بین حسن روحانی و ابوالحسن بنی‌صدر مشابهت‌سازی کنند. این سخنی است در خطبه‌های یک نماز جمعه به صراحت درباره آن اظهارنظر و آقای روحانی با بنی‌صدر مقایسه شد. نزدیکان این فکر در مجلس نیز همین رویکرد را دنبال می‌کنند و به بهانه‌های مختلف طرح استیضاح آقای روحانی را در مجلس مطرح می‌کنند. این در حالی است که موضوع استیضاح رئیس‌جمهور در شرایط کنونی با مخالفت مواجه خواهد شد. امروز کشور در یک وضعیت ویژه قرار دارد که تصمیماتی مانند استیضاح رئیس‌جمهور می‌تواند آبستن اتفاقات نامناسبی برای جامعه باشد. وضعیت جریان اصلاحات متفاوت است. در ماجرای اتفاقات اخیر اصلاح‌طلبان با برخی اقدامات موافق نبودند. نکته مهم‌تر اینکه در این ماجرا اصلاح‌طلبان کمی بیشتر از گذشته خرج خود را از آقای روحانی جدا کردند و فاصله بیشتری گرفتند. اصلاح‌طلبان احساس می‌کنند در این ماجرا دولت آنها را دور زده است و دولتی که براساس حمایت آنها روی کار آمده با تصمیماتی که اتخاذ کرده زمینه‌ساز چنین اتفاقاتی در کشور شده است. در نتیجه چاره‌ای ندارند از فعل دولت تبری بجویند. امروز کشور در وضعیت افراط و تفریط قرار گرفته است. افراطیونی مانند آقای ذوالنور به‌دنبال این هستند که دولت حسن روحانی به‌صورت ناتمام به کار خود پایان بدهد. این هشداری است که آیت‌ا... هاشمی قبل از رحلت به دولت داده بود و آقای روحانی را نسبت به این خطر آگاه کرده بود. افراطیون تلاش می‌کنند با این حربه برای خود یک دستاویز انتخاباتی ایجاد کنند تا در فضای انتخابات از آن به سود خود استفاده کنند. این اتفاق در شورای شهر تهران و در موضوع انتخاب شهردار تهران نیز رخ داد. این عده تلاش کردند اصلاح‌طلبان را در مدیریت شهر تهران بی‌کفایت جلوه بدهند تا بتوانند در انتخابات بعدی زمینه حضور خود را فراهم کنند.

چرا فاصله اصلاح‌طلبان از دولت روحانی در اعتراضات اخیر بیشتر شد؟

خط قرمز جریان اصلاحات مردم است. امروز مردم به هر دلیلی از افزایش قیمت بنزین راضی نیستند. اگر دولت با کسری بودجه مواجه است باید کمبود منابع خود را از راه‌های دیگری مانند گرفتن مالیات از برخی اقشار مرفه جبران کند. در اخبار آمده بود که یک خواننده موسیقی در مدت دو هفته سه‌میلیارد تومان درآمد کسب کرده است. آیا نباید از چنین افرادی مالیات اخذ کرد؟ نکته دیگر اینکه کشور در آستانه انتخابات مجلس قرار دارد. این در حالی است که اعتراضات اخیر به شکل‌های مختلف در انتخابات آینده تاثیر خواهد گذاشت و ممکن است باعث کاهش مشارکت مردم شود که باید زودتر برای آن فکری کرد. امروز مردم با این سوال مواجه هستند که چرا باید نمایندگانی را برای حضور در مجلس انتخاب کنند که در تصمیمات مهمی مانند افزایش قیمت بنزین نقش خود را ایفا نکردند؟ این تحلیل غیرمستقیمی است که مردم از دور خوردن مجلس در این ماجرا ارائه خواهند کرد. اصلاح‌طلبان در مجلس دهم نسبت به مجالس گذشته نقش بیشتری داشته‌اند و کرسی‌های بیشتری در اختیار داشته‌اند. با این وجود امروز اغلب کمیسیون‌ها از دست فراکسیون امید خارج شده و فراکسیون امید نتوانسته به مطالبات بدنه جریان اصلاحات پاسخ متناسبی بدهد. این مساله نشان می‌دهد که ارائه لیست‌های حجمی و کمی دیگر جوابگو نیست و جریان‌های سیاسی و به خصوص جریان اصلاحات باید برای بالا بردن کیفیت لیست‌های خود از افراد و چهره‌های متعهد و متخصص استفاده کند. اصلاح‌طلبان باید در شرایطی قرار بگیرند که بتوانند از عملکرد چهره‌های منتسب به جریان خود در پیشگاه مردم دفاع کنند. این در حالی است که در شرایط کنونی وضعیت به این شکل نیست و اصلاح‌طلبان نمی‌توانند از رئیس‌جمهوری که هیچ‌گاه خود را اصلاح‌طلب ندانسته و نمایندگانی که در لیست امید قرار گرفتند اما پس از ورود به مجلس حساب خود را جدا کردند، دفاع کنند.