اروپا کارمندان مربوط به کاهش تحریم ایران را 5 برابر کرده است
تحلیل ویژه
بزرگنمايي:
اخبار محرمانه - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
میثم سلیمانی | در دورههای نخست نشستهای فروم ایران و اروپا که پیش از برجام توسط موسسه بورس و بازار به عنوان یک ابتکار ایرانی- اروپایی شروع به کار کرد، بهطور معمول همه صاحبان صنایع و کمپانیهای علاقهمند به کار با ایران حضور داشتند و جلسات بسیار مفصل برگزار میشد. اما طی دو، سه دوره گذشته جلسات به شکل بسته برگزار میشود و افرادی که واقعا اثرگذار هستند در آن حضور پیدا میکنند که اکثرا نمایندگان دولتی و کمپانیها و اتاقفکرهای اثرگذار در تجارت و همچنین تحریمهای ایران هستند. در ششمین دوره این نشست که در بروکسل برگزار شد تنها 50 نفر دعوت شدند. از ایران هم غلامرضا انصاری معاون اقتصادی وزیرامورخارجه ایران، محمدکاظم سجادپور رییس مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت خارجه و تعدادی دیگر از مسوولان مربوط به حوزه اجرای برجام و همچنین نمایندگان شرکتهای بزرگ ایرانی که مشغول تجارت با اروپاییها هستند حضور داشتند. تعدادی از سفرای اروپایی مقیم ایران نیز خود را به این نشست رساندند. مجید تفرشی پژوهشگر و تحلیلگر مسائل بینالملل که در دورههای مختلف این نشست حضور داشته در گفتوگو با «اعتماد» از فضای متفاوت حاکم بر روابط ایران و اروپا نسبت به گذشته میگوید:
به نظر شما این دور از نشست بروکسل چه تفاوتی با دورههای گذشته داشت و آیا با توجه به شرایط میتوان به این نشستها امیدوار بود؟
پس از خروج امریکا از برجام، افکار عمومی ایران نسبت به اجرایی شدن این توافق کاملا دچار تردید شد. بیعملی اروپاییها در اجراییسازی تعهدات برجامی، افکار عمومی را به این باور رسانده که اروپاییها نه میخواهند و نه میتوانند کاری در این زمینه پیش ببرند، بنابراین نشست اخیر در چنین فضایی برگزار شد. طرف ایرانی اگرچه اصرار به حفظ برجام دارد اما اساسا از این موضوع ناامید شده که اروپاییها بتوانند دست به اقدام موثری بزنند. موضعگیری ایرانیها در این نشست حاکی از این بود که همانطور که میتوانند فشارهای امریکا را تحمل کنند، در سوی دیگر این توانایی را دارند که بیعلاقگی و کمتوانی اروپاییها را نیز از سر بگذرانند و به فضاهای دیگری همچون چین، روسیه و ترکیه که برای ایران باز هستند روی آورند. با این حال ترجیح ایران این است که کماکان باب رابطه با اروپا بسته نشود و مشارکت ایران در این نشستها نیز مفید است.
در این نشست موضوع اصلی نحوه بهرهبرداری از اینستکس و راهکارهای موازی آن بود. هم ایران و هم اروپاییها بر این عقیده بودند که در گامهای اول ایجاد اینستکس اروپا دچار اشتباه راهبردی شده و ابتکارهای اروپا دایما رسانهای شد که این مساله دست وزارت خزانهداری امریکا را باز گذاشت تا در مسیر اجرایی شدن این ابتکارها سنگاندازی کند. اکنون اتحادیه اروپا راهکارهایی را برای شکستن تحریمهای امریکا علیه ایران بررسی میکند اما از اعلام رسمی جزییات سر باز میزند، بهخصوص در بحث فروش نفت و تبادلات بانکی به هیچ عنوان هیچگونه جزییاتی ارایه نمیشود تا امریکا نتواند مانند مراحل اول اجرای اینستکس مانع اقدامات احتمالی اروپا شود.
ایران هم ضمن اینکه اعلام کرد چندان به اقدامات اروپا امیدوار نیست اما تاکید کرد که با آن مخالفتی ندارد.
در حال حاضر کشورهای اروپایی بر این باور هستند که نباید روابط با ایران را قطع کرد و نمیخواهند زیر بار فشار امریکا کوتاه بیایند اما در عمل نمیتوانند.
نکتهای که در این نشست کاملا آشکار و جالب توجه بود این بود که مدیران میانی نهادهای تصمیمگیر بهشدت از سیاستهای کنونی امریکا و شخص ترامپ متنفر هستند و این افراد میتوانند به ایران برای شکستن فشار حداکثری کمک کنند. ایران اگر بتواند علاوه بر مقامهای رده بالای اروپایی با مدیران میانی و کارشناسان اروپایی رابطه برقرار کند سود کرده است، چرا که این افراد بهشدت میتوانند روی سیاستگذاریهای کلان اثرگذار باشند.
بیش از یک سال است که به اروپا امیدواریم، اما چه فایدهای برای ایران داشته است؟
بحثی که من در حاشیه این نشست داشتم همین بود، اینکه اروپاییها خواستند و نتوانستند یا اینکه نخواستند، هردو یک نتیجه برای مردم و حکومت ایران داشت. اروپاییها مدعی هستند که ما تلاش خود را کردهایم. اروپاییها از زمان آغاز برجام هم میدانستند که نمیتوانند همه تعهدات در چارچوب رفع تحریمها را اجرایی کنند ولی بر این باور بودند که ایران باید به تعهدات خود عمل کند. در هر محکمهای به این موضوع میخندند، چرا که این موضوع تردیدهایی را نسبت به تواناییهای اروپا ایجاد کرد. اکنون نه تنها در سیاسیون ایران بلکه در میان مردم عادی یک تردید جدی نسبت به صداقت اروپا وجود دارد.
ادعای اتحادیه بر این است که بعد از اشتباه اولیه در برابر امریکا، کارمندانی که بر سر موضوع ایران مشغول فعالیت هستند را پنج برابر کردند تا کار را به سرانجام برسانند و مدعی ایجاد ابتکار جدید هستند. تصور اولیه آنها این بود که ایران تحت فشار دچار مخمصه میشود و نمیتواند مقابل تحریمها ایستادگی کند. اما ایران باوجود هزینه زیاد مقابل تحریمها ایستاده است. هیچکس در این نشست ادعا نمیکند که تحریمها بیاثر بوده، ولی مثلث امریکا، اسراییل و سعودی توقع داشتند پس از خروج امریکا از برجام ایران سریعا به زانو در بیاید، ولی اکنون این موضوع از رویا به کابوس تبدیل شده است. در این شرایط اروپا مدعی است که در حال تلاش برای کاهش اثر تحریمها بر ایران است. آنها عنوان کردند که اگر اینستکس نیز موفق نشود راههای دیگری را امتحان خواهند کرد زیرا اکنون برای اروپاییها نیز مهم شده است تا نشان دهند بازیچه و عروسک امریکاییها نیستند و البته بازار ایران برای آنها در وضعیت آشفته اقتصادی اروپا جذاب است.
نمود این اقدامات اروپاییها را چه زمانی میتوان دید؟
از آنجا که کمپانیهای بزرگ نمیتوانند با ایران کار کنند عملا از آنها قطع امید شده و کنار گذاشته شدند. اما سیاست اروپا در این است که تمرکز بسیار زیادی روی کمپانیهای متوسط و کوچک انجام داده که ارتباطی با امریکا ندارند و برایشان مهم است که در بازاری مانند ایران حضور داشته باشند. این کمپانیها تعدادشان در اروپا بسیار زیاد است که اکنون تعدادی از آنها مشغول کار با ایران هستند بدون اینکه اعلام کنند. این شرکتها میتوانند به دولتها فشار وارد کنند تا بازی را به نفع ایران در صحنه برهم بزنند.
دقیقا از زمان خروج امریکا، بحث حضور کمپانیهای کوچک و متوسط مطرح است. هنوز هم نمودی از این اتفاق وجود ندارد و اینکه برخی از فناوریهای کمپانیهای بزرگ را شرکتهای کوچک در اختیار ندارند پس تا چه حد میتوانند برای ایران کارآمد باشند؟
اولا در همه مبادلات شرایط اینگونه نیست. در همین کنفرانس که نمیخواهم اسم ببرم نمایندگان کمپانیهای فرانسوی بودند که با وجود همکاری با امریکا حاضر به ریسک برای کار با ایران بودند و همچنین تعدادی از کمپانیهای کوچک نیز در حال فعالیت بودند. منظور از کمپانیهای کوچک، این نیست که شرکتهای ضعیفی هستند. متوسط بودن و کوچک بودن این کمپانیها دو ویژگی دارد که یکی گردش مالی و دیگری نوع تعامل با امریکا است.
نکته مهمتر اینکه در کنفرانسهای قبلی، همواره اشتیاق طرف ایرانی برای کار با اروپاییها بیشتر بود و ایرانیها تلاش میکردند تا اروپاییها را به سمت همکاری با ایران سوق دهند ولی در این نشست برای اولینبار طرف ایرانی با بیرغبتی برخورد میکرد و این طرف اروپایی بود که اصرار داشت تا همکاری با ایران ادامه پیدا کند. به نظر میرسد بازی به نوعی تغییر کرده است و به سمت این میرود که اروپاییها به دنبال رسیدن به یک راهحل قطعی هستند. فعلا طبیعت جلسات تغییر کرده است. اروپاییها خواهش میکردند که ایران به خویشتنداری خود ادامه دهد و نشانههایی دادند که در حال انجام کار هستند، اما ایرانیها در پاسخ گفتند که برجام را به عنوان یک اسکلت حفظ میکنیم ولی امیدمان به شما نخواهد بود و به همکاریمان با سایر کشورها ادامه میدهیم.
گامهایی که ایران در بحث کاهش تعهدات برجامی برداشته چه تاثیری بر این رویکردی که شما میفرمایید داشته است؟
اروپا از گامهای ایران قطعا ناراضی است. اما قبول دارد که این گامها نتیجه کمارادگی و ناتوانی طرفهای برجام به انجام تعهدات خود است. در این نشست هرچند اروپاییها نگران گامهای ایران بودند ولی معتقدند که اقدامات ایران روح برجام را از بین نبرده بلکه ناتوانی طرف مقابل را بیان کرده است. تصور بنده این است که اروپاییها نسبت به گامهای چهارگانه و اقدامات بعدی ایران نگران هستند و این نگرانی آنها چند وجه دارد؛ یک وجه آن بالا رفتن فشارهای امریکا و اسراییل علیه ایران است، دوم اینکه نگران از بین رفتن کامل برجام هستند و سوم اینکه نگران آن هستند که تحت فشار ایران به سمت ایجاد زیرساختهای تسلیحات هستهای پیش بروند.
گام چهارم برای اروپاییها بهشدت حساسیتبرانگیز بود. آیا فکر نمیکنید رفتهرفته اروپاییها از گردونه برجام در حال خارج شدن هستند، آیا اروپا کماکان به حفظ برجام امیدوار است؟
سیاست کلی اروپا این است که برجام به حالت اسکلت نیز کماکان باقی بماند و نباید از برجام خارج شد. ولی اقدامات ایران بهشدت برای آنها نگرانکننده بوده و میدانند فشار لابیهای ضدایرانی در مجامع بینالمللی افزایش پیدا خواهد کرد. با این وجود آنها معتقدند که اقدام ایران یک کنش نیست بلکه یک واکنش به بیارادگی و نقض تعهدات است. وقتی که این اذعان و اعتراف وجود دارد که نتوانستیم کار زیادی انجام دهیم پس جای گله زیادی وجود ندارد. واقعیت آن است که فشارها علیه ایران جریان دارد و ایران در زمینه دیپلماسی عمومی و لابیگری برای حضور در اتاق فکرها و اندیشکدههای اروپایی و امریکایی برای تثبیت منافع ملی ایران تاکنون بسیار ضعیف عمل کرده است.
لینک کوتاه:
https://www.akhbaremahramaneh.ir/Fa/News/189152/