بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - دنیای اقتصاد / بانک جهانی پیش‌بینی کرد اقتصاد ایران در سال 2020 میلادی از رکود خارج شود. براساس ارزیابی‌های این نهاد اگرچه در پایان سال 2019 اقتصاد ایران رشد منفی تجربه خواهد کرد و در مجموع سال‌های 2018 و 2019 بیش از 10 درصد حجم خود را از دست می‌دهد، اما می‌تواند اولین رشد مثبت خود پس از تحریم‌های اخیر را در سال آینده میلادی تجربه کند. پیش‌بینی بانک جهانی بر مبنای فروش و صادرات 500 هزار بشکه نفت در روز بنا شده است و انتظار می‌رود در سال آینده میلادی(2020)، اقتصاد ایران به میزان 1/ 0 درصد منبسط شود. همچنین تخمین کارشناسان بانک جهانی نشان می‌دهد که اقتصاد ایران در سال 2021 می‌تواند یک درصد رشد مثبت را در پیش داشته باشد که به معنای خروج کامل از رکود است. با وجود این، همچنان تورم در سطوح بالای 20 درصد باقی خواهد ماند. البته بانک جهانی معتقد است که کاهش ارزش ریال در سال‌های آتی، افزایش رقابت پذیری صادرات کالاها و خدمات ایرانی را در منطقه می‌تواند به دنبال داشته باشد. از طرف دیگر مسائلی همچون تحریم بیشتر بر حجم تجارت و مبادلات مالی فعلی، می‌تواند به‌عنوان ریسک در مسیر اقتصاد ایران وجود داشته باشند. توصیه این بانک برای انعطاف بیشتر در برابر شوک‌های خارجی، ایجاد تنوع در اقتصاد با تمرکز بر بخش غیرنفتی و درآمدهای دولتی است.
«بانک جهانی» تازه‌ترین گزارش چشم‌انداز اقتصادی خود را برای منطقه «منا» و کشورهای منطقه منتشر کرد. تمرکز اصلی این گزارش بر رشد اقتصادی 2019 و ارائه چشم‌انداز سال‌های 2020 و 2021 است. براساس ارزیابی‌های «بانک جهانی» هر چند اقتصاد ایران در انتهای 2019 (یا 1398) برای دومین سال متوالی رشد منفی را تجربه خواهد کرد، اما طی دو سال آینده این نرخ رشد مثبت خواهد شد. نرخ تورم نیز با رسیدن به اوج 38 درصدی در پایان 2019، در سال‌های آینده با طی روندی نزولی تا سال 1400 به نرخ 22 درصد خواهد رسید. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد»، اقتصاددانان «بانک‌جهانی» همچنین پیش‌بینی کرده‌اند اقتصادهای منطقه «منا» به‌طور میانگین رشد 6/ 0 درصدی را در سال 2019 تجربه کنند، رشدی که نسبت به نرخ 2/ 1 درصدی سال 2018 پایین‌تر و نسبت به پیش‌بینی گزارش ماه آوریل (فروردین) 8/ 0 درصد کاهش یافته است. این بازبینی عمدتا به خاطر کاهش شدید قیمت طلای سیاه در شش ماه اخیر و رشد ضعیف‌تر از انتظار اقتصاد ایران است. در این نسخه از گزارش بانک جهانی، همچنین بر متغیرهای اقتصاد کلان متفاوت از توسعه تمرکز شده که یکی از آنها «رقابت‌پذیری» است.
گذشته و حال اقتصاد ایران
به گزارش «بانک‌جهانی» انتظار می‌رود اقتصاد ایران در سال 2020-2019 (1398) 7/ 8 درصد دیگر کوچک‌تر شود، اتفاقی که ناشی از شوک‌های خارجی مربوط به تولید نفت و گاز خواهد بود. در این رابطه منقضی شدن معافیت‌ از تحریم‌هایی که دولت آمریکا برای خرید نفت ایران در نظر گرفته بود و تشدید محدودیت‌های بخش بانکی در کنار تحریم‌های جدید علیه بخش پتروشیمی، مواد معدنی و فلزات منجر به کاهش صادرات ایران خواهد شد. تضعیف چشم‌انداز رشد اقتصادی به آن معنی است که اقتصاد ایران در پایان سال‌جاری به مقیاس 90 درصد اندازه دو سال گذشته خود در خواهد آمد. افت بخش نفتی درحالی است که روندی مشابه برای بخش غیرنفتی پیش‌بینی شده است. به گزارش «بانک‌جهانی»، محدودیت‌های مربوط به تجارت بین‌المللی و جریان سرمایه، اثرات منفی را متوجه بخش‌های غیرنفتی همچون بخش خودرویی، ماشین‌آلات و ساخت‌وساز کرده، بخش‌هایی که همچنین با چالش‌های زنجیره تامین و هزینه‌های تولید بالاتر مواجه هستند. در آگوست 2019، بخش مسکن ایران با وجود افزایش قیمت 78 درصدی سالانه، پایین‌ترین حجم فروش را در شش ماه به ثبت رساند. در طرف عرضه این تحولات در کنار سایر شوک‌ها نظیر سیل‌ها و زمین‌لرزه‌های اخیر، منجر به رکود بیشتر بخش مسکن خواهد شد، بخشی که بزرگ‌ترین جزء تولید‌ناخالص‌داخلی ایران با سهم 56 درصدی در سال 2017 محسوب می‌شود. به‌طور مشابه، بخش مخارج اقتصاد نیز تحت‌تاثیر شوک‌های مربوط به صادرات قرار خواهد داشت. با این حال، همزمان کاهش جریان واردات تا حدی فشارهای منفی بر تراز تجاری و حساب جاری را خنثی خواهد کرد. برای بخش دولتی نیز انتظار می‌رود مخارج حقیقی دولت با سرعتی بالاتر نسبت به دوره قبلی تحریم‌ها در سال‌های 2013-2012 کاهش یابد. بر این اساس با توجه به اینکه بیش از 30 درصد از مخارج دولت وابسته به فروش نفت‌ و گاز است، انتظار می‌رود تا پایان سال جاری کسری مالی دولت به 6/ 5 درصد تولید ناخالص‌ داخلی تشدید شود. از طرفی افت فعالیت‌های اقتصادی منجر به کاهش درآمدهای مالیاتی دولت و به‌دنبال آن کاهش هزینه در بخش مخارج سرمایه‌گذاری خواهد شد. به گزارش «بانک‌جهانی»، در ماه مه 2019 تحت‌تاثیر تشدید ناطمینانی‌های اقتصادی، انتظارات تورمی و کاهش شدید ارزش ریال، نرخ تورم شاخص مصرف‌کننده به اوج 52 درصدی خود رسید. در ماه‌های اخیر تورم‌های بالای اقتصاد ایران به خصوص در بخش خوراکی‌ها مشهود بوده است (با ثبت تورم 116 درصدی برای محصولات گوشتی در ماه آوریل یا فروردین). نرخ‌های تورم بالای اقتصاد ایران همچنین اثرات نامتقارنی بر جمعیت بخش روستایی کشور گذاشته است. (نرخ تورم 46 درصدی مناطق روستایی در مقایسه با نرخ 41 درصد مناطق شهری). پس از ثبت کمترین مقدار در سپتامبر 2018، در آگوست 2019 ارزش ریال برابر دلار آمریکا در بازار آزاد حدود 40 درصد از ارزش خود را مجددا احیا کرد. بر این اساس ثبات نسبی ارزش ریال به همراه عبور اثرات شوک‌ها، باعث شد نرخ‌های تورم با روندی رو به بهبود به نرخ سالانه 42 درصد در آگوست 2019 برسد.
بیکاری در اقتصاد ایران همچنان در سطح بالای 11 درصد قرار دارد، در حالی که مشارکت‌ نیروی‌ کار نیز با کاهش تدریجی سالانه در پایان فصل دوم 2019 به نرخ 6/ 40 درصد رسید، امری که نشان از پیامدهای رکود فعالیت‌های اقتصادی بر بازار نیروی‌کار دارد. از دیگر آمارهای ارائه شده در گزارش «بانک‌جهانی» نرخ فقر است که با معیار درآمد روزانه بالای 5 دلار ارزیابی می‌شود (براساس برابری قدرت خرید سال 2011). براساس آمارهای این گزارش، نرخ فقر ایران با افزایشی تدریجی از 1/ 8 درصد در سال 2013 به سطح 6/ 11 درصد در 2016 رسید. این روند منفی وضعیت رفاهی تا حدی ناشی از کاهش ارزش حقیقی یارانه‌های نقدی پرداختی توسط دولت بوده است. بر این اساس بین سال‌‌های 2009 تا 2012 یارانه‌های نقدی فراگیر دولت که به دنبال اصلاح یارانه‌های حامل‌های انرژی پرداخت می‌شد، اثرات مثبت قابل‌توجهی در کاهش نرخ فقر ایران داشت، اثراتی که به‌واسطه نرخ‌های تورم بالا به تدریج محو شده‌اند.
چشم‌انداز اقتصادی ایران
چشم‌انداز اقتصادی میان‌مدت ایران هنوز نیز با چالش‌هایی مواجه است. مدل پایه پیش‌بینی‌های «بانک‌جهانی» از اقتصاد ایران با فرض صادرات نفت 500 هزار بشکه در روز برای سال 2019 و سال بعد از آن صورت گرفته است. براساس این پیش‌بینی‌ها، اقتصاد ایران در دو سال آینده به‌طور میانگین رشد 5/ 0 درصدی را تجربه خواهد کرد. از طرفی هر چند انتظار می‌رود انتظارات تورمی تعدیل شود، اما همچنان نرخ‌های تورم در سطح بالای 20 درصد باقی خواهند ماند، نرخی که بالاتر از تورم‌های تک‌رقمی سال‌های 2017 و تورم‌های کشورهای منطقه است. با این حال در سال‌های آتی، کاهش ارزش ریال می‌تواند منجر به بهبود رقابت‌پذیری صادرات کالاها و خدمات ایرانی در منطقه و به‌دنبال آن بسته‌تر شدن کسری حساب‌جاری کشور شود. در دو سال آینده ماندگاری اثرات شوک‌های نفتی سال گذشته احتمالا منجر به محدودیت‌ درآمدهای نفتی و مالیاتی و به‌دنبال آن کاهش مخارج در بخش‌هایی همچون حمایت‌های اجتماعی خواهد شد. به گزارش «بانک‌جهانی» نااطمینانی‌‌های اقتصادی و سیاسی، پیش‌بینی نرخ‌های فقر آینده ایران را دشوار کرده است. با این حال کاهش شدید درآمد سرانه حقیقی در کنار نرخ‌های تورم بالا اثرات منفی قابل‌توجهی بر سطح فقر کشور از کانال‌های متفاوتی نظیر بازار نیروی‌کار، افزایش هزینه‌های زندگی و کاهش ارزش واقعی یارانه‌های نقدی به همراه خواهد داشت. در این رابطه هر نوع افزایش یارانه‌های نقدی به‌طور بالقوه از طریق معرفی مکانیزم‌های هدف‌گذاری جدید می‌تواند به جمعیت فقیر و در معرض خطر شوک‌های اقتصادی-اجتماعی کمک کند. از طرفی محدودیت‌های مالی می‌تواند اتخاذ واکنش‌های درست در این حوزه را با چالش مواجه سازد.
ریسک‌ها و چالش‌ها
ماهیت نااطمینانی‌های اقتصاد ایران به آن معنی است که ریسک‌های منفی چشم‌انداز اقتصاد ایران به قوت خود باقی خواهند ماند. در صورتی که محدودیت‌های صادرات نفت ایران ادامه یابد، اقتصاد کشور می‌تواند بیشتر در گرداب رکود فرو رود و نرخ‌های تورم نجومی را تجربه کند. در این رابطه چالش‌های مربوط به حمایت از خانوار در معرض خطر، فشارها را بر مخارج دولت و ارزش ریال تشدید خواهد کرد. به‌علاوه تحریم‌های بیشتر علیه حجم تجارت فعلی و مبادلات مالی ایران با کشورهای منطقه می‌تواند پیش‌بینی‌های فعلی را با چالش‌های بیشتر مواجه سازد. در صورت عدم رسیدگی، چالش‌های ادامه‌دار بخش نقدینگی و تامین سرمایه بخش بانکی، توانایی بانک‌ها را در تسهیل فعالیت‌های اقتصادی محدود خواهد کرد. به عقیده اقتصاددانان «بانک‌جهانی» در این وضعیت، ایجاد تنوع در اقتصاد با تمرکز بر بخش غیرنفتی و درآمدهای دولت اهمیت می‌یابد. به‌علاوه ایجاد پایه‌های اقتصادی موجود در بخش غیرنفتی تجاری می‌تواند انعطاف در برابر شوک‌های خارجی را بهبود دهد و دستیابی به اهداف برنامه‌های توسعه بلندمدت را تسهیل کند.