بزرگنمايي:

اخبار محرمانه -
شرق / « نواختن زنگ خطر تداوم حیات روی کره‌زمین » عنوان سرمقاله روزنامه شرق به قلم محمدحسین عمادی(نماینده دائم ایران در فائو) است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
نقش و اهمیت تنوع زیستی از دهه 60 میلادی مورد توجه دانشمندان علوم زیستی قرار گرفت و در پنج دهه گذشته همواره زاویه نوین و حیاتی آن برای اندیشمندان علوم زمین بیش از پیش روشن‌تر شده است. تنوع زیستی در واقع شاهکار شبکه هستی و رمز بقای دیرینه حیات کره زمین است که آن را در تنوع حیات در هر سه سطح ژنتیکی، گونه‌ها و اکوسیستم می‌شناسند. تنوع زیستی که زیر‌ساخت حیات در کره زمین است، در واقع پیش‌شرط تطابق چرخه حیات و لاجرم زمینه‌ساز زنجیره تبدیل انرژی و تولید غذا برای همه موجودات و انسان در قالب فعالیت کشاورزی بوده و نهایتا ضامن امنیت غذایی برای آحاد بشر در کره خاکی است. تنوع زیستی در حوزه غذا و کشاورزی (BFA) که خود زیر‌مجموعه تنوع زیستی است، سال‌هاست افق جدیدی را برای درک پیچیدگی ‌‌و پایداری زنجیره غذا و نظام‌های کشاورزی، برای دانشمندان علوم کشاورزی و غذایی باز کرده است. تنوع زیستی در بخش کشاورزی (Agrobiodiversity) شامل تنوع در تمام گیاهان و حیوانات اهلی می‌شود که انسان مستقیما از آن بهره‌برداری و ‌استفاده ‌می‌کند؛ همچنین آنچه را به‌عنوان تضمین‌کننده چرخه حیات و زنجیره تولید غذا در خاک و اکوسیستم است، هم شامل می‌شود.
تنوع زیستی برای همه فعالیت‌های کشاورزی اعم از زراعت، باغبانی، دامداری و پرورش آبزیان که باعث امنیت غذایی و توسعه پایدار می‌شود، ضروری است. بسیاری از خدمات حیاتی اکوسیستم را مانند ایجاد و حفاظت از خاک، گرده‌افشانی گیاهان، کنترل آفات و امراض، فراهم‌آوردن زیستگاه برای حیات‌وحش -از جمله برای آبزیان و دیگر گونه‌ها که برای تولید مواد غذایی و معیشت کشاورزی ضروری است- فراهم می‌کند. وجود تنوع زیستی باعث می‌شود تا سیستم‌های تولیدی و معیشت نسبت به شوک‌ها و فشارها و مواردی که ناشی از تغییرات اقلیمی است، تاب‌آوری بیشتر داشته و مقاوم‌تر شوند. توجه به عنصر تنوع زیستی به‌عنوان یک منبع کلیدی در تلاش برای حفظ تعادل و افزایش تولید مواد غذایی و در عین حال محدود‌کردن تأثیرات منفی بر محیط زیست بسیار ضروری است. خدمات و تسهیلاتی که تنوع زیستی برای اکوسیستم‌های کشاورزی ارائه می‌‌دهد، بی‌شمار بوده و در واقع کمک‌های متنوع ‌ضروری را برای ثبات و ‌پایداری و نهایتا بهبود معیشت بهره‌برداران پدید‌ می‌آورد. وجود تنوع زیستی در هر سه سطح (ژنتیکی، گونه‌ها و اکوسیستم) مانند یک شبکه ایمنی و سپر دفاعی، به ثبات و‌ تعادل سیستم کمک می‌کند تا چالش‌های ناشی از شوک‌ها و تغییر شرایط محیطی و شرایط اقتصادی و بازار جذب یا برطرف شود. شیوه‌های نامتعادل مدیریت و بهره‌برداری از منابع در یک قرن‌گذشته از یک‌سو و تغییرات اقلیمی و پدیده گلخانه‌ای و نهایتا گرم‌شدن دمای زمین از سوی دیگر، عوامل تأثیر‌گذار بر زوال تنوع زیستی، فرسایش گونه‌ها و نابودی برخی اکوسیستم‌ها شده است. سیستم‌های کشاورزی متمرکز و مدرن در نیم قرن گذشته با استفاده گسترده از نهاده‌های شیمیایی، غالب‌کردن تنها چند گونه دامی ‌و گیاهی بر گستره جهان، بهره‌برداری مفرط از آب و خاک، همگی از اصلی‌ترین عوامل فرسایش و رو به نابودی رفتن تنوع زیستی شناخته‌شده هستند. بیش از 60 درصد سطح زیر کشت جهان فقط به سه گونه گیاهی غلات (برنج، گندم و ذرت) اختصاص دارد که 70 درصد آب مصرفی در کشاورزی را به خود اختصاص می‌دهند. از میلیون‌ها گونه شناخته‌شده، فقط صد گونه، بیش از 90 درصد از غذای بشر را تأمین می‌کنند و این گونه‌ها بر میلیون‌ها گونه طبیعی دیگر مسلط و عملا باعث تضعیف یا حذف آنها از چرخه حیات در گستره زمین شده‌اند. تنوع زیستی در اکوسیستم‌های آبی و‌ دریاها نیز به‌دلیل بهره‌برداری مفرط از برخی گونه‌ها و آلودگی فزاینده آب‌ها هشدار‌دهنده است. نتایج تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که اکوسیستم خاک‌ نیز بسیار پیچیده است اما تاکنون کمتر مورد توجه بوده است.
دو گزارش جهانی که در سال ‌جاری میلادی از سوی دو ‌مرجع متفاوت منتشر شده است، زنگ خطر جدی دیگری را برای همه جهانیان به صدا درآورده است؛ هشداری نه‌تنها در‌باره تهدید امنیت غذایی بلکه امنیت حیات و استمرار حضور انسان در کره خاکی. آنها عبارت‌اند از گزارش سازمان خوار‌و‌بار جهانی (فائو) درباره وضعیت تنوع زیستی در نظام کشاورزی و غذای جهان که در ماه فوریه منتشر شد و گزارش IPBES که وضعیت کنونی ‌‌گرایش تحولات تنوع زیستی را بررسی کرده است. گزارش FAO براساس اطلاعات و داده‌های ارائه‌شده از سوی 91 کشور و 27 سازمان بین‌المللی همچنین تجزیه‌وتحلیل مجموعه‌های داده جهانی و داوری فنی بیش از 175 اندیشمند جهانی تهیه شد.
IPBES که یک سازمان بین‌المللی برای ارزیابی وضعیت تنوع زیستی در جهان است، در خرداد‌ماه گذشته گزارش جامع خود را منتشر کرد. این گزارش را بیش از هزار و 600 کارشناس برجسته فنی از سراسر جهان درباره وضعیت تنوع زیستی و گرایش تحولات آن تهیه کرده‌اند. وجه مشترک و چکیده هر دو ‌این‌ گزارش‌های جهانی بیان‌کننده موارد زیر است:
1- اهمیت و ضرورت توجه به مقوله تنوع‌زیستی ‌‌و نقش پیچیده آن در چرخه حیات در زمین بیش از آن میزانی است که تاکنون برآورد شده است.
2- عوامل متعددی در فرسایش تنوع زیستی مؤثرند که نقش مدیریت منابع سرزمینی و سیستم‌های غالب در تولیدات کشاورزی (اعم از زراعی، دامی، باغی، شیلاتی و تخریب جنگل‌ها برای کشاورزی) و تغییر فزاینده اقلیم مهم‌ترین آنها هستند.
3- روند تخریب و کاهش تنوع زیستی بسیار سریع‌تر و مخرب‌تر از پیش‌بینی‌ها به ‌نظر می‌رسد و سرعت انقراض برخی گونه‌ها و‌ اضمحلال برخی اکوسیستم‌ها به‌صورت فزاینده‌ای رو به افزایش است.
4- نتایج اقداماتی که تاکنون توسط مجامع بین‌المللی و ‌دولت‌ها جهت اصلاح سیستم ‌بهبود وضعیت تنوع زیستی انجام‌ شده محدود و ‌در مقایسه با روند تخریب و فرسایش بسیار پراکنده و کم‌اثر بوده است.
5- بدون یک تصمیم جهانی و اراده قوی سیاسی در سطح بین‌المللی و اقدام عملی در سطح ملی توسط دولت‌ها در جهت حفظ و حمایت از گونه‌های در خطر و اکوسیستم‌های شکننده و عدم تغییر در سیاست‌ها و شیوه‌های عملی سیستم‌های غذا و کشاورزی شرایط به‌شدت بحرانی‌تر خواهد شد.
هر دو‌ گزارش باوجود تصویر دهشتناکی که از روند تخریب و فرسایش تنوع زیستی به‌صورت مستند و بر پایه داده‌های علمی ارائه داده‌اند، تلاش کرده‌اند با استمداد از واقع‌بینی به ارائه روش‌هایی بپردازند که می‌تواند در آینده وضعیت را بهبود بخشد. بخشی از این پیشنهادها به سیاست‌مداران در سطح بین‌المللی و بخشی به نظام حاکمیت دولت‌ها مرتبط می‌شود. تغییر در قوانین ‌سیاست‌گذاری و آگاه‌کردن جامعه از خطرات جدی و بالقوه زوال تنوع زیستی بخشی از این ضرورت‌هاست. برخی از روش‌های فنی دیگر را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:
1- تنوع‌بخشیدن به رژیم‌های غذایی مردم و جایگزینی برخی گونه‌های غلات
2- تغییر در کاشت برخی گونه‎های مسلط در سیستم‌های تولید محصولات کشاورزی با استفاده از گونه‌های بومی و سازگار مختلف، نژادها یا گونه‌های متنوع و متفاوت
3-ادغام استفاده از تنوع زیستی زراعی، دامی، جنگلی و آبزی‌ای از طریق توسعه تنوع زیستگاه در دریاها و خشکی که به ارتقای تنوع زیستی و نهایتا تاب‌آوری و ‌پایداری سیستم‌های کشاورزی کمک کرده و باعث ثبات در معیشت و حمایت از امنیت غذایی در مواجهه با تغییرات اقلیمی نیز می‌شود.
منطقه آسیا و خاورمیانه با شرایط حادتری روبه‌رو است. به ابعاد پنهان آن در حوزه خاورمیانه و ‌ایران بر اساس مطالعه انجام‌شده و نشست اخیر آسیا- اقیانوسیه در نوشتار بعدی خواهم پرداخت.
منابع:
1- First report on The State of the World’s Biodiversity for Food and Agriculture, FAO, Feb 2019.
http://www.fao.org/3/CA3129EN/CA3129EN.pdf
2- The Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) first Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem May 2019.
https://www.ipbes.net/global-assessment-report-biodiversity-ecosystem-services
3- Mohammad Hossein Emadi، 2019, Agriculture Biodiversity in Middle East and North Africa; Outlook and Challenges.
4-Emadi, Mohammad Hossein. Mainstreaming Biodiversity for Food and Agriculture in Asia; Challenges and opportunities. Regional Consultative Meeting on Biodiversity Mainstreaming across Agricultural Sectors
Asia and the Pacific
Bangkok, Thailand, 17-19 July 2019