بزرگنمايي:

اخبار محرمانه -
علت بروز فساد در سیستم بانکی ایران چیست؟
k ٢.٥
١٦
سازندگی / متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
آلبرت بغزیان| در سال های گذشته پرونده هایی درباره تخلفات بانک ها و موسسات مالی غیرمجاز در محاکم قضایی ایران رسیدگی شده و احکام مختلفی هم برای متخلفان صادر شده است. اعتراض مالباخته های موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز را همه به یاد دارند. در نهایت نیز دولت اعلام کرد حدود 30 هزار میلیارد تومان برای پرداخت به این مالباخته ها هزینه کرده است. همان زمان سوالاتی هم مطرح شد که این پول چگونه تامین شده و آیا منجر به کسری بودجه دولت نخواهد شد؟ در کنار این قبیل تخلفات گسترده که دولت را برای رفع آن با هزینه های بالایی روبه رو کرده، موارد دیگری هم شکل گرفته که نمونه آن تخلف 14 هزار میلیارد تومانی تعدادی از مدیران بانک سرمایه بوده است. پرونده متهمان در حال رسیدگی است اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که چرا این قبیل تخلفات در سیستم بانکی ایران اتفاق می افتد؟
شفافیت، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید بر سیستم بانکی حاکم باشد. اگر به این شاخص بها داده نشود، راه فساد و رانت در سیستم بانکی هموار می شود و تخلفات گسترده یا کوچک شکل می گیرد. در واقع متخلفان اگر احساس کنند نظارت قوی و مشخصی روی آنها وجود ندارد، ساده‌تر به سمت کلاهبرداری حرکت می کنند. برای جلوگیری از بروز تخلف، ابتدا باید حسابرسی داخلی بانک ها فعال باشد. در این صورت افرادی که مسئولیتی دارند، لغزش کمتری خواهند داشت اما اگر حسابرسی با چالش ها و ضعف هایی همراه باشد، آن زمان احتمال وقوع تخلف بالا می رود. حتی اگر یک نفر در هیات مدیره دچار تخلف و انحراف شود، یعنی چشم‌پوشی اتفاق افتاده است. بنابراین در وهله اول باید حسابرسی داخلی بانک ها فعال و پویا باشد. در وهله دوم، نظارت بانک مرکزی بر بانک ها و موسسات مالی اهمیت زیادی دارد. اینکه صورت های مالی بانک ها چگونه است و منابع و مصارف‌شان به چه نحوی است. مشتریان بانک چه کسانی هستند و افرادی که وام های کلان گرفته اند، چگونه به این مبالغ دست پیدا کرده اند و آیا قوانین موجود برای دادن وام به آنها رعایت شده است یا رانت و فسادی در کار بوده. اگر نظارت بانک مرکزی همیشگی و قدرتمند باشد، آن زمان می توان از بروز تخلفات جلوگیری کرد. اگر حسابرسی داخلی بانک ها و نظارت بانک مرکزی دچار حفره و ضعف باشد، آن وقت قوه‌قضائیه وارد عمل می شود. دستگاه قضایی نباید با متهمان بانکی تعارف داشته باشد. این افراد ممکن است سرشناس هم باشند که نمونه آن در همین پرونده بانک سرمایه هم دیده شده است. اما نباید از صدور احکام قاطعانه خودداری کرد چون تا زمانی که تنبیه شدید نباشد، شاهد تکرار این تخلفات خواهیم بود. به این ترتیب، مهم‌ترین مساله نظام بانکی ایران در مقابل کلاهبرداری های اتفاق افتاده، همان نبود نظارت کافی و قدرتمند است. اگر این حلقه مفقود شده تقویت شود، شاهد کاهش تخلفات خواهیم بود. سازمان های نظارتی می توانند به مرور شیوه های مختلف کلاهبرداری و سوءاستفاده را شناسایی و از بروز مجدد آنها جلوگیری کنند.
افرادی که درگیر چنین تخلفاتی می شوند را می توان در دو دسته خلاصه کرد. نخست آنهایی که از ابتدا با نیت سوءاستفاده به میان آمده اند. آنها با برنامه‌ریزی اقدام به کلاهبرداری می کنند. دسته دوم هم افرادی هستند که ابتدا نیت سوء نداشته‌اند اما وقتی با خلاءهای قانونی و نظارتی روبه رو شده‌اند، تصمیم گرفته‌اند از این ضعف سوءاستفاده کنند و کارشان به کلاهبرداری و در نهایت دادگاه کشیده است. برخی از این افراد چهره های مشهوری هستند. در اینجا باید به تاثیر آشفتگی اقتصادی در بروز کلاهبرداری های بانکی و رانت هم اشاره کنیم. مثلا در یک سال گذشته که ماجرای ارزی باعث به وجود آمدن رانت های گسترده شد، عدم شفافیت و نظارت کافی به خوبی خود را نشان داد. وقتی سیستم اقتصادی درگیر موضوعاتی از قبیل ارز و افزایش ناگهانی تورم و... می شود، غفلت از بخش های مهم دیگر رخ می دهد. مثلا عده ای ارز دولتی دریافت کردند اما کالاهای وارداتی را به قیمت دلار آزاد فروختند یا به امید گران‌تر شدن، اجناسی را احتکار کرده‌اند. این یک نمونه نبود نظارت و شفافیت کافی در اقتصاد ایران است.
در بحث شفافیت باید به ماجرای FATF (گروه ویژه اقدام مالی) هم اشاره کنیم. از همان ابتدای شکل‌گیری این سازمان، کمک به افزایش سلامت و شفافیت نظام مالی، تعیین استانداردها و سیاست های مالی جهانی و جلوگیری از کسب درآمد از طریق قاچاق، رشوه و تخلف های مالی از اهداف این گروه اعلام شد تا اینکه از سال 2012، مبارزه با تامین مالی تروریسم و جلوگیری از سرمایه‌گذاری در بازارهای پرخطر آن در دستور کار قرار گرفت.
ایران هنوز تصمیم نگرفته عضو این سازمان شود یا خیر، اما خودمان می توانیم در داخل کشورمان، قوانین مربوط به شفافیت اقتصادی را اجرا کنیم. این قوانین بسیار اهمیت دارند چون از سوءاستفاده های بانکی جلوگیری می کنند و راه را بر متخلفان می بندند. اگر چتر نظارتی ضعیف باشد، شفافیت هم کاهش پیدا می کند و امکان رانت و فساد افزایش می یابد.
بنابراین باید گفت بروز فساد و کلاهبرداری در بانک ها به دلیل فقدان نظارت کافی و قدرتمند رخ می دهد؛ از یک‌سو باید حسابرسی داخلی بانک ها تقویت شود و از سوی دیگر بانک مرکزی، نظارت خود را بیشتر کند. اگر این اتفاق رخ بدهد، شفافیت هم افزایش پیدا می کند و تخلفات کمتری اتفاق می افتد. شفافیت یکی از مهم‌ترین شاخصه هایی است که باید در اقتصاد وجود داشته باشد. در فقدان آن، فضا برای سوءاستفاده، رانت و فساد هموار می شود و آسیب های متعددی به کشور می رسد. در ایران قوانین مناسبی برای مبارزه با مفاسد اقتصادی وجود دارد. در کنار این قوانین، باید نظارت بر سیستم های بانکی افزایش پیدا کند.